Untitled - Stichting Papua Erfgoed

VI 123
RELIGIEUS ASPECT
Thans volgt een aantal paragrafen aangaande de religieuze opvattingen van de
Humboldt/]otefa-baai-bewoners, zoals deze — veelal verweven met andere cultuuraspecten
— nog tot voor kort algemeen gehuldigd werden en, ondanks de
kerstening, op veel gebieden nog worden (bijv. t.a.v. de sacrale voorwerpen,
magie, e.d.). Wegens de uitvoerigheid van de verzamelde stof zullen wij het
tempelwezen in een apart hoofdstuk behandelen. Hieronder volgen slechts
enkele mededelingen omtrent: het begrip urèb, de voorouders, sacrale voorwerpen,
totemistische verschijnselen en het begrip tjebo, de priester-medicijnman
en de magie, supranormale verschijnselen en ,,messiaanse" ideeën,
tatouage en scarificatie, dans, zang en muziek, sterren en tijdrekening.
A. Het begrip ,,urèb". Algemeen geloofde men aan geesten, demonen,
zich bevindend in bepaalde bomen, stenen, de zee, op kapen, enz. en aangeduid
met de naam urèb (J.) of berèbo (K.) of warèpo (N.), in het Sentanisch
uaropa. In sommige gevallen wordt met urèb gedoeld op bovennatuurlijke
onpersoonlijke kracht, mana; in de meeste gevallen evenwel wordt
het begrip zo persoonlijk gedacht, dat de boom-, steen-, enz. demonen
eigennnamen dragen en dikwijls in paren (mannelijk en vrouwelijk)
aangeduid worden aangetroffen. Zelfs kan soms van goden — met dit
woord urèb aangeduid — worden gesproken. Er zijn zeer vele urèb — een
zo volledig mogelijke opgave volgt hieronder — doch het „hoofd" van hen is
Chrai, tevens het algemene woord dat alle slechte demonen omvat (zo drukten
informanten zich uit). Chrai representeert de boosaardige, ziektebrengende
urèb, en staat als zodanig tegenover Tab, de goedaardige. Wij komen later
uitvoeriger hierop terug. Chrai en de zijnen wonen op rotsen, bomen en kapen
„om uit te zien naar slechte mensen" (om die te helpen), maar Táb wordt gelocaliseerd
in de zon. Tab e.a. werden om hulp verzocht ter verkrijging van goede
zaken (bijv. een goede oogst, vrede), doch Chrai c.s. werden daarentegen gevreesd
en konden onheil verwekken. Er zijn urèb die oorspronkelijk (mythische)
voorouders waren; evenwel is het merendeel van hen niet zo „ontstaan".
Een klein deel van de urèb draagt de naam tjebo, en bezit een meer „persoonlijk"
bestaan; d.w.z. de urèb waren in het algemeen aan ieder bekend en
ieders „eigendom", maar de tjebo waren individueel „eigendom" en hun
namen werden door de bezitters geheim gehouden. Op deze tjebo komen wij
in een volgende paragraaf ook uitvoeriger terug. Taalkundig betekent urèb:
uithalen van de inhoud (bijv. van een schelp).
Vrij talrijk zijn de mededelingen over stenen hagedissen, schildpadden, slangen
(o.m. bij Skou Jambe), gebruiksvoorwerpen en versteende mensen( o.m.
twee vrouwen bij Wanimo, enz.). Het betreft dan stenen waaraan soms een
hagedis- of andere diervorm te onderkennen valt. In vroeger ritueel zouden zij
een rol hebben gespeeld, zoals bijv. nog de mensen van Daiwir wat offeren en
om een goede visvangst vragen aan een stenen schildpad in een hol in de oever
bij hun viswater.
Een opsomming van zulke „bezielde" voorwerpen volgt thans, te beginnen
bij het dorp Nachaiba. Ten westen van Teis rau/Teigas rau woont op de kaap
Nànsámá een demon. Bij dit dorp ligt ook de berg Wari, genoemd naar een
voorouder die in die berg veranderde. Tussen genoemd dorp en Nachaiba steekt