Untitled - Stichting Papua Erfgoed

246 X
BIJLAGEN
Tot besluit van deze ethnografie van de Humboldt- en Jotefa-baai-bewoners
volgt hier nog een hoofdstuk met bijlagen, die tot goed begrip van het voorgaande
van nut kunnen zijn. Opgenomen zullen achtereenvolgens worden:
mythen en verhalen uit of over deze streek; een woordenlijst; plattegronden
van de dorpen, alle van 1954; een literatuurlijst; een register en een overzichtskaart
van het gehele gebied.
A. Mythen. Allereerst een mythe van de Jotefa-baai, genoteerd door de
heer P. J. Merkelijn, en vervolgens één die uit een aantal vrijwel gelijkluidende
versies (vnl. afkomstig van Tabati-laut-personen) is samengesteld.
1. De oergod, zonnegod, Táb had reeds lang het plan gekoesterd om tot
de schepping van een mens over te gaan. Na lang nadenken daalde hij af naar
de aarde. Hij nam wat van de zwarte bovengrond en kneedde daarvan een
mensvorm, die hij liet drogen. Na enige uren probeerde hij die mens beet te
pakken, maar de vorm viel uit elkaar, want het was maar gewone losse aarde.
Toen nam Táb chocho-grond (gemengde-kleuren-grond, d.i. de grond die
onder de zwarte bovenlaag zit). Deze proef mislukte eveneens en toen bedacht
Táb, dat hij koudere grond moest gebruiken; hij groef nog dieper tot hij
bloedrode grond aantrof, en daar lukte het proces mee. Het was echter slechts
een vorm: het geheel had wel handen en voeten, maar geen neus, mond, ogen,
adem noch beenderen.
Hij vond een tobu-boom, die hij kapte, schilde en waarvan hij de inhoud
nam. Van dit zachte witte hout maakte hij het beenderenstelsel, dat hij door de
anus naar binnen werkte. Hoe hij dat precies deed is het geheim van Táb, dat
geen mens kent; misschien sprak hij een zegenformule uit. Hij zette het thans
stevige geheel, voorzien van hart en longen, gemaakt van weswabu (d.i. bat,
in het Maleis „nibung hutan" genoemd), overeind. Buik en verdere ingewanden
waren gewoon van aarde. Het overeindstaande wezen, Iria, gaf hij een
duw, zodat het liep. Toen het even gelopen had riep hij hem: „Iria!" Maar
Iria hoorde noch antwoordde hem, want hij had nog geen oren, ogen, neus of
mond. Táb rende naar hem toe en leidde hem aan de hand terug, dacht na en
nam toen de beenderen van een (willekeurige) slang, maakte van die beenderen
neus, mond en oren. De ogen werden van de ogen van een kat gemaakt. De
kat kwam niet voor op Nieuw Guinea, maar Táb haalde de oerkat en gebruikte
daar de ogen van. Táb maakte een tweetal scheuren in de kleivorm en stopte
daar die ogen in. Toen zei hij tegen Iria: „Kind, jij heet Iria. Antwoord mij!";
en Iria zei: „Ja, Vader." Hij kon dus horen en spreken. Táb zei: „loop nu eens
naar gindse berg, de berg Mèr. Als je daar bent zal ik je roepen en moet je
terugkomen." — Deze berg is de hoge top tussen Pim en Kotabaru-pantai. —
Aldus gebeurde.
Bwök of Buïk of Bwèk, de vrouw van Iria, werd door Táb gemaakt uit Iria's
rib. Ze leefden samen op de berg Mèr.
Hun eerste kind was Dòhòr (Rohordi, Dokor).
Hun tweede kind was Mách (Máchbi, Mák).
Daarna volgden 16 meisjes, geen van hun namen is bekend. Die meisjes
bleven geen van allen leven, maar keerden allen terstond terug tot de geestenstaat.
Het zijn deze meisjes, die Tabati voorzien van tekenen. Als er in een van