Untitled - Stichting Papua Erfgoed

38
blijkt dat het grafhuisje thans overal in zwang is gekomen en dat dit dikwijls
een echt huisje is. Het hierbij afgebeelde huisje van Afar (1951) was behangen
met gordijntjes, terwijl men er binnenin van allerlei had neergezet potjes met
bloemen, 'n klein tafeltje en daarop een aantal schaaltjes met sigaretten, eten, 'n
drinkglas, enz. Andere huisjes waren minder „huiselijk" om te zien. Dat van
de in 1908 gestorven Chamadi (zie Van Hasselt's beschrijving der plechtigheden
hiervóór) dateerde uit 1949 en was voorzien van een pagode-achtig dakje
en versierd met onder de dakrand uitstekende gekleurde houten figuren van
haai, varken, casuaris en geep-vis, terwijl aan de vier zijden onder de „pagode"
schilderingen waren aangebracht van slang-vormige urèb (?). Dit huisje
werd gebouwd door leden van verschillende clans, ook Frans Sanji van Indjeros
hielp mee.
Te Kaju Indjau zong men op de „begraafplaats" voor de groepen Sibi en
Jouwè I de liederen cbarisje, seremè of ingotjonè en voor Jouwé II en Chai
de imbò; welk laatste lied ook voor Fouw te Nachaiba werd gezongen. Te
Tabati en Kaju Batu zong en danste men — met trombegeleiding —
de utia (volgens Van der Sande) of usjerè, echter meestal bij latere feesten
ter herdenking van de dode hetgeen dan uitsluitend door de mannen in de
tempel werd gedaan. Volgens Van der Sande luidde de utia:
Rajè-rajo, mama saine api, sambèro,
Urèb rechau, gater mådiai;
Jabè roti, roti ai, karchai saimèo, jabè roti;
Tiarni, tremo tremo, rèmahè, rèmaho;
Sejaru kimbå, jadu-ai kimbå;
Aie ui, aie wa, aie wa;
Man m ni aie, mate, e aie mètau.
Bij het verifiëren van deze tekst in de dorpen bleef de inhoud onduidelijk
daar slechts een aantal woorden begrepen werd.
De eerste regel, waarin de oostenwind wordt aangeroepen, zou in gewone
taal moeten luiden Rajé-rajo, mama sra mati kambèro. In de volgende is sprake
van Urèbrecbau = demon die het lichaam in trance brengt; gater mttdiai werd
niet begrepen; men veronderstelde chanabangu midiai = hoe is het daarmee
De derde regel werd niet verklaard (niet begrepen ?); alleen werd opgemerkt
roti = twee, en charcbai saimèo = er komt iemand. In regel vier is tiarni
zeer waarschijnlijk tiach = paradijsvogel en rèmahè, rèmabo moet zijn
rèchotj máfu = een mens doden. In de laatste regel is vermeld man -m ni
= klein vogeltje, dat zou worden doodgeschoten, zittend op een tak of boom
(= ai). Bij het zingen van deze dodenzang, utia, usjerè, utidj werd ook op
de schelptrompet geblazen
De utidje-tekst die ik te Kaju Batu noteerde, een zang en dans-lied, luidt:
O-o-o, ruchweri-wai, ruchwen-wai, ruchwen-wai.
Ooooo, ruchweri-wai, ruchwen-wai ròrè.
Ròrè, ròrè rò.
Ooo-wa Wà-wà-wà-wà.
De letterlijke betekenis is zeer simpel, het gaat slechts over de ruchweri-vis
die men ziet verdwijnen (ròrè) boven het koraalrif Is er een diepere betekenis?
De volgende dodenzang — eveneens te Kaju Batu opgeschreven — behoort
aan de groep Makanowé. De stamvader van die groep zou voor de eerste maal