Untitled - Stichting Papua Erfgoed

232
dorpen wegens geleden grondverlies — door het Gouvernement van Nederlands
Nieuw Guinea gestreefd naar een uiteindelijk te vormen streekgemeenschap
die het gehele gebied van de stam, aangevuld met Nafri en de Skoudorpen,
moet omvatten.
Het dualistische — soms kan gesproken worden van biseksuele — moge
blijken uit een aantal voorbeelden. Men onderscheidt mannelijke en vrouwelijke:
personen, namen, werkzaamheden, dansen, liederen ?, dieren, stenen,
demonen, sterrenbeelden, potten, fluiten, leiders van het ritueel. En tweeslachtigheid
(bijv. door weergave van onder- en bovenwereld-, water- en luchtsymbolen)
o.a. bij: trommen, kostbaarheden, tempels, danshoeden, donderblok, tempeldansstaven,
tempelplatform, prauwen, zeilen, pagaaien, bogen, woningmodel,
tatouage, scarificatie, huwelijksrelaties, medicijnman. Ook in de mythen treft
men dit systeem aan; men denke slechts aan de figuren Chaimani en Rèrèngkoi.
Rituele gebruiken hebben soms ook een dualistische natuur, zo bijv. het isoleren
van personen bij geboorte, overlijden en initiatie; het gelaatbeschilderen bij
oorlog, rouw en initiatie; het bidden tot Tab bij beplanten en oogsten van
tuinen, bij de aanvang van het visseizoen; het doen van giften bij geboorte,
huwelijk, oorlog, overlijden en initiatie.
Dualisme spreekt uit de rol van vrouwen of van een bepaalde vrouw (soms
die van het hoofd) bij bevalling, begraven, tatouage of scarificatie (in de
tempel ?), initiatie van jongemeisjes, voordansen in vermomming bij de dood
van een Tabati-hoofd. Daartegenover staat de voorname plaats die moeder's
broer inneemt bij naamgeving, huwelijk, initiatie. Wij zien ook weer een
tegenstelling in de voormalige gewoonte om bij naamgeving en bij overlijden
bij het opkomen van de nieuwe maan in het westen een langgerekt a-a-a te
roepen en fakkels weg te werpen. Hetzelfde deed men bij het opkomen van de
Pleiaden in het oosten, om aldus voorspoed voor gewassen, visstand e.d.m. te
verkrijgen. Opgemerkt zij, dat de maan de vrouw van de zon werd genoemd;
volle maan betitelde men als „barende maan"; ook de menstruatie werd met de
maan in relatie gebracht.
Van betekenis was ook het duo zee-arend—leguaan, bij allerlei gelegenheden
vermeld. Als demon zou de zee-arend o.a. verblijven op Kaap Suadja, op een
heuvel ten westen van de Weitjeruch-baai, op het Maagdeneiland, in een boom
bij Skou Mabo, enz. De zee-arend werd „mannelijk" genoemd. De leguaan
zou o.a. wonen op het Maagdeneiland, nabij Holthaekang, als tekening te
Mèraridjaidji op Kaap Suadja, etc.; deze demon was „vrouwelijk". Zij kunnen
zowel heilbrengend als dodend zijn.
Een ander opmerkelijk feit is, dat van een aantal zaken kan worden gezegd
dat zij blijkbaar de totaliteit, de gemeenschap als geheel moesten verbeelden.
Misschien was dat, zij het in zeer eenvoudige vorm, ook het geval met fluitenpaar,
dansstaf en dergelijke tweeslachtige voorwerpen, doch duidelijker blijkt
deze symboliek bij huis, prauw en tempel, ja waarschijnlijk zelfs in een mythologische
figuur als Chai of sibracho (de hamerhaai) die van de hemel op de
aarde afdaalde, zowel een slang- als een mensengedaante had en tenslotte als
haai van oost naar west trok en verdween. Zuiderkruis en Grote Beer zijn naar
deze figuur, — cultuurheros, brenger van kralen, sago, prauw — genoemd. En
blijkbaar treedt hij niet slechts op in slang- of vis-gestalte doch ook als vogel
(vgl. Chai-mani uit hoofdstuk X, A), terwijl de Grote Beer ook de naam
„Neushoornvogel" heeft.
Een analyse van het huwelijksstelsel leert ons dat er vier generaties nodig