Untitled - Stichting Papua Erfgoed

230
archaïsche cultuur. Een juiste interpretatie van het in hoofdstuk VI vermelde is
niet gemakkelijk. Kort samengevat kan men zeggen, dat de demonen, urèb,
huizend in stenen, op rotsen, in bomen, dieren en voorwerpen, persoonlijk zijn
opgevat, d.w.z mannelijk of vrouwelijk van aard zijn. Zij kunnen door een
ieder te hulp worden geroepen, ten goede of ten kwade. Zij kunnen zich openbaren
in mensen- of dieren-gestalte (slang, kreeft, vis, leguaan, vogel). Een
klein aantal dezer demonen is evenwel clan bezit, de tjebo, ten dienste staande
van de clan oudste en feitelijk identiek met de clan voorvader en met de totem
(dier of plant), in welke gedaante de demon zich ook tonen kan. Aan deze
„Lares" werd vroeger door het clanhoofd geofferd, zij waren hem verboden
voedsel, oseidji. De „publieke" urèb werden samengevat onder één naam,
Chrai, waarmee men aanduidde het overwegend kwaadaardige (soms ook
goede) element, staande tegenover Tab als representant van het overwegend
goedaardige (soms kwade). Bij ziekte, oorlog en bovennatuurlijke praktijken
werden natuurlijk Chrai en Táb aangeroepen, vooral de eerste Táb speelde
een voorname rol bij de tuinbouw, visserij, liefde, het recht, het zieken-genezen.
Daar komt weer de tweeslachtige positie van de priester-medicijnman tot
uiting, als geneesheer en helper met zwarte magie, waarbij de techniek evenwel
gelijkvormig bleef. Vooral de mensen uit de binnenbaai (land fratrie) waren
blijkbaar bekwaam in boze magie.
Men kende ook occulte verschijnselen (klopsignalen, helderziendheid,
seances) en heilsverwachtingen (o a de Séu beweging) die alle facetten van de
cultuur beroerden. Scarificatie en tatouage, aangebracht door een oude vrouw,
vond dikwijls plaats tijdens de initiatie. Opmerkelijk is, dat de naam utidji
zowel voor scanficatie als voor een rouwzang en voor de zang bij het maken
van danshoeden wordt gebruikt. Men tatoueerde vooral vis, kikker, schelp,
zeester, bloedzuiger, duizendpoot, vogel, vlieg, vogelpoot, pijl en boog. Ook
hier dus weer dualisme water- en luchtdieren. Ook de tijdrekening kent vanouds
twee tegengestelde perioden, de oostmusson-tijd, Tjarama, en de westpassaat-tijd,
Tjara, zij zijn verdeeld in maan-maanden die visnamen dragen.
Naar de aanvang van deze jaarhelften, de solstitia, richtten zich de voornaamste
feesten, de aanvang van visseizoen, tuinbouw e. d. De liederen, ten dele vroeger
en ook nu nog „gekocht" van de oosterburen, worden blijkbaar ook
dualistisch opgevat, daar men dikwijls een zang- en tegenzang onderscheidt,
aangeduid met de termen „mannelijk" en „vrouwelijk'.
6. Het tempelwezen is verleden tijd geworden. Omstreeks 1930 verdween
de tempel, mau, uit de dorpen waar zij in de vorige eeuw was verschenen (aan
het Sentani-meer eerst ± 1890), overgenomen van over de oostgrens. Door de
Chamadi's werd de tempel van Indjeros „weggespoeld" en die van de Makanowé/Jouwé-groep
verbrand, zodat dus slechts te Nachaiba, Kaju Batu, Kaju
Indjau en Tabati tempels werden aangetroffen (in laatstgenoemd dorp in deze
eeuw zelfs twee, na de ruzies tussen de clans Chamadi en Iréuw). Bij de tempelbouw,
evenals bij de bouw van een hoofden-woning, of van een kerk in de
tegenwoordige tijd, werd wederzijds hulp verleend door verschillende clans,
ook van buiten het dorp, door de chóra-genoten. Bij deze heiligdommen lagen
„mannelijke" en „vrouwelijke' stenen. De tempel was in wezen ook tweeslachtig,
door de ligging midden in het dorp — d w.z op de grens van landen
zee-clans, bijv. Sibi en Jouwé, Chamadi en Iréuw —, door de uitwendige
versiering met beelden van water, land- en lucht-dieren, door de interieur-