Untitled - Stichting Papua Erfgoed

42
B. Gezin, clan, Stam. Hoewel het gezin de voornaamste sociale eenheid
bij de baai bewoners is geworden, was dat tot voor enige tientallen jaren stellig
niet zo; toen was de clan — en bij enkele gebeurtenissen de stam — de belangrijkste.
I. Hel gezin kan beter worden aangeduid met de term „extended family",
aangezien voorheen en thans in één huis verscheidene personen wonen die naar
ons begrip buiten het werkelijke gezin, de „nuclear family', staan. Zulk een
uitgebreid gezin draagt de naam rumbeitj(i) of rumweitj(i). Elk van de
samenwonende gezinnen of verwanten had vroeger een eigen haard. De grote
jongens en gehuwde mannen sliepen toen veelal in karawan- of tjainpa-huis
(met oudere mannen is dit laatste soms nog het geval), de grote meisjes verbleven
(een zekere periode althans) in de woning van het adathoofd, slechts
de vrouwen, kleine kinderen en heel oude mannen woonden thuis Men beschouwde
de landzijde van de woningen als de kant waar de vrouwen behoorden
te vertoeven, terwijl de zeezijde voor de mannen was bestemd. Omtrent de
werkverdeling binnen de rumbeitj(i) is elders al een en ander opgemerkt.
In grote lijnen geldt dit nog steeds (al is bijv het karawan-huis verdwenen),
zoals de werkverdeling, land- en zee-kant-verdeling, het „extended family'
huis. Een onderzoek naar de bewoning der huizen toonde aan, dat — om enige
voorbeelden te noemen — in één huis verblijven man, vrouw, kinderen,
vrouws moeder, man, vrouw, kinderen, mans broer, man, vrouw, kinderen,
mans broers (3), mans zuster; man, vrouw, kinderen, mans vader, mans zuster
(gescheiden) en haar kind; man, 2e vrouw, kinderen uit ie en 2e huwelijk,
mans zuster (weduwe) en haar kinderen, man, 2e vrouw, kinderen uit ie en
2e huwelijk, mans moeder, mans broers (4), mans zuster, man, 2e vrouw, kinderen
uit ie en 2e huwelijk (waarvan 2 met hun vrouwen), kinderen van
mans overleden zuster (deels met hun gezin), enz. Toch treft men ook wel
„nuclear family"-woningen aan. Anderzijds echter komt weer veelvuldig
inwoning voor van personen, zelfs gezinnen, zonder traceerbare verwantschap
met de hoofdbewoner. Uit de zojuist gegeven voorbeelden valt af te leiden dat
in een huis bijna altijd man's familie onderdak vindt.
2 De clan. Was het uitgebreide gezin — nu meer dan vroeger — een
belangrijke pijler van de samenleving, nog voornamer was de groep of clan, in
dit gebied genoemd metuweitj (i) of cbarocháchá of cbaro-serídjí. In
deze namen betekent weitj (i) inham, bocht (dus mensen die samenwonen
in een inham), cbaro mens, chacba kring of ring, en serídjí deel, terwijl
metu meer naar het westen ook mens betekent (hier eiland of schip, dus mensen
die wonen in een eiland-inham, of op een zelfde schip ?). Terloops zij
opgemerkt dat de locale groeperingen, de dorpen, waarin verschillende clans
tezamen wonen, genoemd worden nuch(i), nuchwa.
De metuweitj(i) kan bestempeld worden met de ethnologische term clan,
zij voldoet namelijk merendeels aan de gestelde definitie van te zijn een unilaterale,
exogame, traditionele verwantengroep met een gemeenschappelijke oorsprong
Een en ander moet wel cum grano salis worden genomen; diverse
groepen bijv. hebben 's lands wijs gevolgd en bij een schijnbare kans op
uitsterven kinderen geadopteerd om de clan naam te doen voortbestaan Meestal
werden dan wel kinderen van familieleden — eventueel uit andere dorpen —
daartoe aangenomen, maar adoptie van niet-clangenoten vond eveneens plaats.