УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ“ – СКОПЈЕ

198
von5, vlasfimija gr~. blasfhm…a - houla, houlenie, varvar7 gr~. b£rbaroj -
ino3z7y=6nik7, katapetazma gr~. katapštasma - zapona - zav5sa, ikona gr~.
e„kèn - obraz7, sikera gr~. s…kera - pivo, pitie, ikonom7 gr~. o„konÒmoj -
pristav6nik7, domovid6c6, domodr6'6c6.
Eden od osnovnite pati{ta za sozdavaweto na neophodnata
terminolo{ka leksika i za zbogatuvawe na zborovniot fond na
crkovnoslovenskiot jazik voop{to, pretstavuvalo kalkiraweto t.e.
obrazuvaweto na novi zborovi spored gr~kite zboroobrazuva~ki
modeli so pomo{ na soodvetni doma{ni komponenti. Spored gr~ki
obrasci se sozdadeni slo`enkite ili prefiksiranite leksemi. Sp. i
gr~. KwnstantinoÚpolij - konstantin6 grad7, carigrad7, c5sar6 grad7, gr~.
LiqÒstrwton - kam5n6n7 p4t6, litostrat7, litostroton7, gr~. Mesopotam…a -
mesopotami§, me'dou r5kama/r5kami.
Sopostavuvaweto na slo`enkite so gr~kite paraleli potvrdi
deka naj~esto stanuva zbor za strukturni kalki (bukvalen prevod na
dvete komponenti) 11 . Se zabele`uva pogolema sloboda pri preveduvaweto
so semanti~ki pooddale~en slovenski zbor, {to pretstavuvaat
adekvatno soodvetstvo na drug gr~ki zbor. Izmenetiot odnos
na prevodot kon originalot pretstavuva obi~na pojava vo nebibliskata
srednovekovna literatura. Na polzuvaweto na gr~kite obrasci
se dol`i obrazuvaweto na slo`enite zborovi so prva komponenta:
blago-, bogo-, m7nogo-, dobro-, sv5to-, =lov5ko- itn.
Upotrebata na slo`enkite e svojstvena za crkovnoslovenskiot
jazik. Za razlika od bibliskite rakopisi, kako na pr. evangelieto, {to
bilo pove}e nakloneto kon stilisti~ki neutralnata leksika, ili
parimejnite tekstovi vo koi isto taka eksponiranosta na slo`enkite
e poniska, na nebibliskite tekstovi im e mnogu posvojstveno slo`uvaweto
kako stilisti~ko sredstvo, pa i frekvencijata na slo`enkite
e pogolema. Evidentni se golem broj slo`enki so edini~na upotreba,
pri {to del se nepotvrdeni i vo drugi re~nici na staroslovenskiot
jazik: blagov5st6no, blagovol6no, bogodostoin7, bogoz6r5nie, v6sebla-
11
blagoobrazie ‡ eÙmorf…a; z7lokovar6stvie ‡ kakourg…a, 'estosr7d7 ‡ sklhrok£rdioj, edino=3d7 ‡
monogen»j, kamenosr7d6=6n7 - liqok£rdioj, me'dour5=ie ‡ mesopotam…a, malodou[6n7 ‡ ÑlugÒyucoj,
m7nogoc5n6n7 ‡ polÚtimoj, naglodou[ie ‡ Ñxucol…a, s6rebrol©bie ‡ fulargir…a, m7nogor5=iv7 ‡
polÚlaloj, ni]eljob6c6 filÒptwcoj, plodonos6n7 ‡ karpofÒroj, samovlast6n7 aÙtexoÚsioj,
sm5hotvorenie gelwtopoi…a, sr7d6cov5d6c6 ‡ kardiognèsthj, stran6noljob6n7 ‡ filÒxenoj; tr6bla'en7
‡ trismak£rioj. Nekoi slo`enki se prevod na ednokorenski gr~ki ekvivalenti: vodonos7 ‡ Ødr…a,
blagodarovanie – dÒroj, blagoroum5n6stvo ‡ crÒa, c5lom4drie ‡ ¢ndre…a, mnogor5=ie ‡ ponhr…a,
blagosloven6n7 ‡ mak£rioj, a nekoi pretstavuvaat kalki spored ve}e ustanoveni i aktivni modeli:
ljobod5i – pÒrnoj verojatno pod vlijanie na z7lod5i – kakopoiÒj, ili se prevod na cel izraz
pr7voprit5katel6 ‡ prîtoj sÚndromoj. Gr~ki slo`enki se predavaat so ednokorenski slovenski
ekvivalenti ili so izrazi: iznemagati – Ñligoyuce‹n, pr5r5kanie – polulog…a, gov5nie – eÙl£beia,
oz7lobiti – kakopoie‹n, pis6c6 ‡ kalligr£foj, radovati s3 ‡ eÙcariste‹n; dl7gota starost6na ‡
makroghr…a, s7m5ren6na m4drost6 ‡ tapeinofrosÚnh.