УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ“ – СКОПЈЕ

215
îä ðåäîò èìà ñâî¼à èñòîðè¼à. ×åñòî ïàòè, çà äà ñå èçáåãíå, áóêâèòå áèëå
ïèøóâàíè íàìàëåíè êîí êðà¼îò îä ðåäîò (Thompson 1903: 65), à êîãà
ñàìîòî áèëî ïðàêòèêóâàíî, ñëåäåëî îäðåäåíè ïðàâèëà. 8 È çíàêîò çà
âðçóâàœå èëè Øfšn (hyphen), øòî ¼à îçíà÷óâà ïîâðçàíîñòà ìåƒó äâàòà äåëà
íà ïîäåëåíèîò çáîð, âî ïî÷åòîêîò íå áèëà ïîçíàòà, à íå¼çèíàòà óëîãà ¼à
âðøåëà òî÷êàòà. Öðòè÷êàòà íà êðà¼îò îä ðåäîò íåêîëêó ïàòè ñå ïî¼àâèëà
âî XI â., à âî XII â. íå¼çèíàòà óïîòðåáà ñòàíàëà ïîñèñòåìàòè÷íà; âî
îäðåäåíè ñëó÷àè, ñå ïîâòîðóâàëà è íà ïî÷åòîêîò îä ñëåäíèîò ðåä (Thompson
1903: 67).
Ñå ðàçáèðà, íà¼ãîëåìèîò ñêîê âî ïèñìåíîòî áåëåæåœå íà ÷îâå÷êàòà
ìèñëà å îñòâàðåí ñî èçóìîò íà Ãóòåíáåðã. Ïðîìåíèòå øòî íàòàìó å ãè
ñëåäàò åâðîïñêèòå ïèñìà è íèâíèòå îðòîãðàôèè, ñòî¼àò âî òåñíà âðñêà ñî
ðåàëíîñòà íà íîâàòà åðà âî èñòîðè¼àòà íà ïèñìîòî è ïèøóâàœåòî. Øòî ñå
îäíåñóâà äî íàøåòî ñîâðåìèå è íîâèíèòå øòî òîà ãè íîñè, äîêîëêó áàðàìå
çà íåãî ïàðàëåëà âî èñòîðè¼àòà íà ïèøóâàœåòî, òîãàø, ñïîðåäáàòà ñî îâàà
èíîâàöè¼à îä XV âåê ñå ÷èíè íà¼ñîîäâåòíà, íî íå è åäèíñòâåíà. Ñïîðåä
èíòåíçèòåòîò è ñîäðæèíàòà íà ïðîìåíèòå, êîìï¼óòåðèçèðàœåòî íà
ïèøóâàœåòî ãè èíòåãðèðà ñèòå êâàëèòàòèâíè è êâàíòèòàòèâíè èñ÷åêîðóâàœà
íèç èñòîðè¼àòà íà ïèñìîòî è ïèøóâàœåòî. 9 Îòòàìó, ïðåñâðòîò øòî
íîâàòà òåõíîëîãè¼à ãî ïðàâè, äîçâîëóâà ñïîðåäáà øòî ñå îïèøóâà ñî
ãèãàíòñêè ñêîê: îä êàìåí è äëåòî, äî ïåíêàëî è õàðòè¼à èëè äî Ãóòåíáåðãîâà
ïå÷àòàðñêà ìàøèíà. Íàãëàñóâàœåòî íà ãîëåìèíàòà íà îâèå
ïðîìåíè å ñî åäèíñòâåíà öåë: ôîðìèðàœå ¼àñíà ïðåòñòàâà çà íîâèîò
ìîìåíò âî èñòîðè¼àòà íà íàøåòî ïèñìî è, âî òàà ñìèñëà, ïðèôà àœå íà
ïðåäèçâèöèòå ïðåä êîè ñìå ïîñòàâåíè âî ïðèñïîñîáóâàœåòî íà îðòîãðàôñêèòå
ïðàâèëà êîí óñëîâèòå íà íàøåòî ñîâðåìèå.
Èäå¼àòà çà ïðîìåíè âî îâî¼ äåë íà îðòîãðàôè¼àòà ïî÷íà äà ñå
íàìåòíóâà ïðåä äåñåòèíà ãîäèíè, ïðè íàøàòà ðàáîòà âðç Ëàòèíñêî-ìàêåäîíñêèîò
ðå÷íèê, 10 ðàáîòà êî¼à âî ïîòïîëíîñò ãî îäðàçóâàøå äóõîò íà
íîâîòî âðåìå. 11 Îä ïîâå åòî òâîðå÷êî-çíàëå÷êè ñïåöèôèêè øòî ãî
8
Âî ñòàðîãð÷êèîò ¼àçèê äåëåœåòî îáè÷íî ñå èçâåäóâàëî ïî âîêàë (œtu-moj), ïà äóðè è âî åäíîñëîæåí
çáîð (oÙ-k); ê༠äâî¼íèòå êîíñîíàíòè äåëåœåòî ñå ïðàâåëî ïî ïðâèîò îä íèâ (gr£m-ma), à èñòèîò íà÷èí
ñå ïðàêòèêóâàë è âî êîíñîíàíòñêè ãðóïè êàäå ïðâèîò êîíñîíàíò å ëèêâèä èëè íàçàë (Ñfqal-mÒj);
ê༠ñëîæåíêèòå ñî ïðåäëîã, äåëåœåòî ñå ïðàâåëî ïî ïðåôèêñîò (pros-e‹pon), íî, ÷åñòî, è âî âàêâè
ñëó÷àè ñå ïðèìåíóâàëî ïðàâèëîòî çà ïîäåëáà ïî âîêàë (pro-se‹pon). Âî ëàòèíñêèîò ¼àçèê âèñòèíñêàòà
ïîäåëáà íà ñëîãîâèòå áèëà ïðèìåíóâàíà ñîãëàñíî ñòàðàòà óïîòðåáà, êîíñîíàíòèòå øòî äîàƒàëå åäíè
äî äðóãè áèëå ñîîäâåòíî ðàñïðåäåëóâàíè íà íèâíèòå ñëîãîâíè ãðóïè (dic-tus, prop-ter, hos-pes); âî
ïî÷åòîêîò, ïîíåêîãàø, ïèñàðèòå ãî ñëåäåëå ãð÷êèîò ñèñòåì è çáîðîâèòå ãè äåëåëå ïî âîêàë (di-ctus).
(Thompson 1912: 57)
9
Ïðîìåíèòå ñå îäðàçóâààò è âðç êðåèðàœåòî è îðãàíèçèðàœåòî íà ÷îâå÷êàòà ìèñëà: ëåñíàòà ìîæíîñò
çà êîðåêöè¼à íà íàïèøàíîòî áåçäðóãî ¼à ìåíóâà ìåòîäîëîãè¼àòà íà ñîçäàâàœåòî (ïèøóâàœåòî)
íåêàêîâ äèñêóðñ. Ñå ðàçáèðà, âàêâàòà äèñïîçèöè¼à íîñè è íåãàòèâíè êîíîòàöèè.
10
Ñîôðîíèåâñêè, Â., Ëàòèíñêî-ìàêåäîíñêè ðå÷íèê, Ñêîï¼å 2001.
11
Ïîñòîè îãðîìíà ðàçëèêà âî ìåòîäîëîãè¼àòà ìåƒó äåíåøíàòà è íåêîãàøíàòà èçðàáîòêà íà ëåêñèêîíè.
Äåíåñ, íà ïð., ïðîãðàìñêèòå ïàêåòè çà îáðàáîòêà íà òåêñò è äîêóìåíòè ñîñåìà ¼à çàìåíóâààò ñòàðàòà,
ïîïóëàðíà ðàáîòà ñî ôèøè.