nalgures - Asociación Cultural de Estudios Históricos de Galicia

construídas polo mestre Pelaxio, autor asimesmo desta. A dobre arquivolta da porta, de arcos
de medio punto, decora o seu intradós con boceis lisos que alternan cunha media cana. Arredor
da arquivolta maior hai unha moldura decorada cun axadrezado.
O máis importante da igrexa é o seu tímpano, no que se representa a Sansón cabalgando riba
dun león, motivo iconográfico que se repite noutras igrexas, e que simbolizaría a Cristo
triunfando sobre Satanás 35 . A talla, non moi coidada, resulta, sen embargo, expresiva. Nela
figura unha inscrición que di: PELAGIVS MAGISTER. IOHANE Q(ui) NOTVIT. Existe
outra inscrición, da que xa falamos, e que data a igrexa no ano 1190.
A fiestra do testeiro tamén amosa o estilo do mestre Pelaxio: ornamentación de aves, espirais,
zigzags, fustes lisos, utilizando pequenas cabezas humanas como garras, etc. 36 .
2. Bailía de Sanfiz do Ermo
2.1. Orixes do mosteiro
A Orde do Temple na provincia de Lugo
Nada sabemos de cando se produce a chegada dos templarios a Sanfiz do Ermo. Existe un
documento do ano 1111 no cal a raíña dona Urraca e o seu fillo o rei Afonso VII doan certos
bens ao mosteiro de Sanfiz do Ermo, entre os que destacan “la Casa de Ligonde con la
familia que alli avitaba: La Yglesia de Santiago de Ligonde; dos lugares que fueron del
Conde de (sic) Menendo Gundisalbo, escepto la Casa de Guamiro, que la mitad es del Monasterio
de S. ta Marina de Puertomarín; el Lugar entero de Carteros, la Yglesia de S. ta Maria
de Marzan; el lugar de Villarino; el de Monte Calbo; la hermita de Santa Maria de Mensaboy;
el lugar de Gonderey; el lugar de Martin; el de Bertamill; el de Vilar, y el de Rio” 37 . Aínda
que nesta alturas aínda non existía a Orde do Temple, veremos logo como case todas estas
posesións acabarán nas mans dos templarios.
Non é esta a primeira mención deste mosteiro de Sanfiz do Ermo. Un documento do ano 897,
que reflexa unha doazón do monarca Afonso III, menciona a igrexa de Sanfiz do Ermo,
aínda que non especifica que se trate dun mosteiro; en calquera caso, este documento
consérvase por unha copia, do século XII redactada polo amanuense Melendo, “llena sin
duda de interpolaciones” 38 . No século X si xa consta a erección do mosteiro, concretamente
nun documento do ano 922 no cal Sanfiz, xunto co mosteiro de Carteire, preitean cos irmáns
35 Ricardo López: Símbolos, Vigo, 1993, páx. 24-25.
36 Para o estudo da obra do mestre Pelaxio e da igrexa de Taboada dos Freires nada mellor que as páxinas que lles adica
Yaquierdo Perrín, op. cit., 34 e ss. 253.
37 A.H.N., OOMM, San Xoán, Invent. nº 121, fols. 2 v-3.
38 Vid: “Papeleta 17.- Iglesia parroquial de Santiago de Entrambasaguas”, Boletín de la Comisión Provincial de Monumentos
Históricos y Artísticos de Lugo, vol. I, nº 5, Lugo, 1943, páx. 120.
NALGURES • TOMO II • AÑO 2005 247