nalgures - Asociación Cultural de Estudios Históricos de Galicia

Juan J. Burgoa
Segundo Luis Monteagudo 33 a cidade romana de Dugium era o mítico porto dos Ártabros,
citado polos xeógrafos clásicos Estrabón e Ptolomeo, logo lugar de embarque dos cobizados
minerais de ouro e estaño, perdurando hoxe nos actuais topónimos das freguesías de San
Vicente e San Martiño de Duio. Para un dos mellores coñecedores das tradicións da Costa da
Morte, Alonso Romero 34 , Duio caeu nun progresivo desleixo a partires do século V e mentres
os seus habitantes refuxiábanse en lugares máis seguros, as súas rúas e vivendas foron
desaparecendo baixo a acción combinada da area das dunas e das augas do mar.
Entre os autores que ven dedicando ultimamente unha especial atención á cidade sumida de
Dugium está o citado Antonio Balboa. Nun recente e completo traballo que fai sobre a Raiña
Lupa e a súa relación cos relatos da translación do apóstolo Santiago a Galicia 35 , detense de
xeito detallado na cidade asolagada de Dugium, prestando unha grande atención á tradición
literaria que existe arredor deste lendario tema e facendo un percorrido polo folclore das
fisterras atlánticas onde existen tradicións similares ás galegas mentres estudia a pertinencia
de vinculalas xeográfica e culturalmente coas da nosa terra.
Entre as lendarias lagoas costeiras da provincia da Coruña, a de Carregal, dentro do complexo
dunar de Corrubedo no concello de Ribeira, é unha das de maior tamaño e das máis coñecidas.
Aberta ao mar salgada e magnífico espacio natural, foi visitada polo pai Sarmiento e citada
como estación lacustre por Murguía e Monteagudo, gozando dun amplo abano de abondosas
lendas e curiosas tradicións relativas ao afondamento dunha cidade, incluída á visión os días
claros de grandes vigas no fondo da lagoa. Neste lugar, segundo recolleron López Cuevillas
e Bouza Brey 36 , erguíase a cidade de Malverde ou Valverde, que estaba habitada polos mouros
ata que foron atacados por Carlomagno e os Doce Pares de Francia. En plena batalla e chegando
a noite, Roldán pediulle a Deus unha hora máis de visibilidade para poder derrotar aos seus
inimigos, gracia que lle foi concedida. E desde entón, no lugar hai unha hora máis de luz
despois do solpor.
Outro caso especial de cidade asolagada é a situada na que foi a maior lagoa galega, a de
Antela, actualmente desecada, situada na ampla planicie ourensán da Limia, que foi citada
por José de Cornide, Guillermo Schulz, o Pai Flórez, Pascual Madoz, Barro Silvela e Villaamil
e Castro. Máis tarde Francisco Conde-Valvís deu cumprida noticia de asentamentos palafíticos
no lugar 37 , mentres que foi especialmente pescudada desde o punto de vista etnográfico por
Taboada Chivite nun Cuaderno de Estudios Gallegos do ano 1969 38 . Nela foi sepultada a
mítica cidade de Antioquía, fundada polo fabuloso rei Antíoco e, segundo antigas tradicións,
33 Luis MONTEAGUDO. Obra citada.
34 Fernando ALONSO ROMERO. Historia, leyendas y creencias de Finisterre. Briga Edicións. Betanzos, 2002.
35 Antonio BALBOA SALGADO. Obra citada.
36 Florentino LÓPEZ CUEVILLAS-Fermín BOUZA BREY. Prehistoria e Folklore da Barbanza. En: Revista Nós, número 46.
Outubro 1927.
37 Francisco CONDE-VALVÍS. La laguna Antela y sus vicisitudes histórico-arqueológicas. En: Boletín Auriense, número 5.
Ourense, 1975.
38 Xesús TABOADA CHIVITE. Obra citada.
354 NALGURES • TOMO II • AÑO 2005