nalgures - Asociación Cultural de Estudios Históricos de Galicia

Juan J. Burgoa
Conviría subliñar que as estendidas lendas e mitos das cidades asolagadas pertencen ao
acervo tradicional dun gran número de pobos, que atopan numerosas influencias culturais ao
longo de moitas civilizacións e que agachan algo máis que a simple punición ou castigo dos
pecados e a falla de caridade dos homes. Citando a un dos máis sobranceiros estudiosos da
relixión e os seus mitos, Mircea Eliade 51 , dentro da sacralidade das augas –tema que ten unha
especial significación nas costumes e na mentalidade dos galegos–, os ritos de asolagamento
e inmersión posúen tamén unha función de purificación e teñen unha compoñente de
rexeneración.
Seguindo co interesante traballo de Alonso Troncoso, pódese ver como estudia outras
compoñentes destas lendas, como é o caso do contraste verificado entre os lugares altos, que
son os seguros, e os situados en terreos baixos, sempre a piques de quedar anegados; a
existencia de pozos inesgotables de auga, tan presentes no folclore galego; a proximidade
dalgún resto castrexo ou romano á beira ou por enriba da cidade asolagada, incluso con
achados materiais daquela época, que se unen as lendas dos mouros e do folclore local;
incluso a presencia dunha ermida ou capela preto do lugar.
A tódolo anterior poderíase engadir, como foise vindo en diferentes exemplos mostrados ao
longo deste traballo, unha serie de diferentes manifestacións cara ao exterior: a presencia de
antigos poboadores como é o caso dos lendarios mouros, tan presentes no imaxinario popular,
os sons das badaladas, o bruar das bestas e o canto de galo, así como a visión de cruceiros,
cataventos, torres e cúpulas de igrexas, vigas e chemineas de edificios, sinais unhas intanxibles
e outras materiais, perceptibles en certas datas máxicas, no período solsticial do ano ou en
concorrencia de determinadas condicións atmosféricas.
Rematando estas consideracións sobre os compoñentes ou factores que interveñen nestes
contos e lendas populares, cumpre citar como feito diferencial a corrente presencia nas diferentes
narracións dun zapateiro como a persoa que nega a axuda ou socorro ao personaxe
sagrado que á demanda, e incluso o agrede. Este feito pode ter a lectura sociolóxica de seren
un prexuízo contra os zapateiros, como representantes dos oficios artesáns, en oposición a
boa consideración popular mantida polos labregos e traballadores da terra.
Desde o punto do cancioneiro popular, que sempre reflicte o sentir do pobo, pódese mencionar
un romance de cego publicado por Álvaro de las Casas 52 no ano 1939, poñendo en relación
a cidade de Valverde coas súas torres e rúas anegadas polas augas e cos lendarios mouros
sempre presentes na memoria popular:
51 Mircea ELIADE. Lo sagrado y lo profano. Editorial Paidos. Barcelona, 1988.
52 Álvaro de las CASAS. Cancioneiro popular galego. Editorial Más. Santiago de Chile, 1939.
358 NALGURES • TOMO II • AÑO 2005