nalgures - Asociación Cultural de Estudios Históricos de Galicia

Juan J. Burgoa
Luis Monteagudo e Fermín Bouza Brey, foi o coñecido investigador coruñés Lois Carré
Alvarellos –que publicou na Revista de Etnografía de Porto o ano 1966 unha interesante
serie de contos populares de Galicia– o primeiro que se estendeu no aspecto folclórico das
lendas relativas á lagoa de Doniños 64 . Dentro do apartado de “Contos piedosos” inclúe dúas
versións de lendas referidas á cidade de Valverde e ao lago de Doniños, nas que a protagonista
é a Virxe na compaña do Neno Xesús.
Na primeira delas narra como a Virxe María co Meniño no seu colo chega á vila de Valverde,
onde tódolos seus habitantes eran xentís e descridos, agás un matrimonio de modestos labradores
que foron os únicos que acolleron a parella na súa casiña do alto do monte, dándolle
aloxamento e unha taciña de caldo cun cacho de pan de boroa. Ao seguinte día viron que os
peregrinos había desaparecido. Despois que a Virxe co Neno emprendera a marcha co Neno
Xesús, Román –que así se chamaba o labrador e que coincide co nome do patrón da parroquia
de Doniños–, colleu o seu carro de bois e foise camiño da cidade para vendela leña.
Camiño do mercado, oíu a súa muller berrar e pedir socorro, perseguida por dous soldados
mentres corría cara ao monte. Ao acercarse o home, os soldados fuxiron mentres perdía de
vista á súa muller. Ao chegar de volta a súa casa quedou abraiado ao vela asomada na fiestra,
leda e riseira. Case de súpeto oíuse un gran estrondo, como si o mar se envorcase sobre a
terra. Desde a porta de súa cabana viron como a vila de Doniños era cuberta por un colosal
torrente, formándose a lagoa como testemuña do castigo do Ceo aos insensibles xentís e
finalizando coa cidade de Valverde asolagada á vista do misericordioso matrimonio desde a
súa casa.
Engade Lois Carré que no lugar onde outrora estivera a cidade formouse a ampla lagoa de
Doniños, que desde entón ten no medio un pozo moi profundo que traga a todos cantos teñen
a desgracia de pasar por enriba del, aínda que a lancha que os leve sexa a meirande e mariñeira
do lugar, tratándose de novo neste caso do mítico pozo sen fondo que tantas veces acompaña
aos contos e lendas de cidades afundidas no arco atlántico.
No segundo dos contos, a Virxe co Neno andaba a pedir no pobo sen conseguir ningunha
axuda da pouco caritativa xente, ata que cansa de petar nas portas sen atinxir unha esmola,
na saída do pobo unha mulleriña ofreceulle un cacho de bola e unha cunca de leite. A
Virxe, co gallo de que lle ensinara o camiño, levou monte arriba á muller e cando remataban
a subida oíron un forte estronicio e viron como a cidade mergullábase para sempre nas
augas. Neste caso é patente no conto a compoñente do contraste entre o lugar alto e seguro e
o lugar baixo, onde viven os homes e mulleres que son castigados pola súa maldade e falla de
caridade.
64 Lois CARRÉ ALVARELLOS. Contos populares da Galiza. En: Revista de Etnografía, volume VII. Museu de Etnografía e
Historia do Porto, 1966.
362 NALGURES • TOMO II • AÑO 2005