nalgures - Asociación Cultural de Estudios Históricos de Galicia

As lendas e o culto ó auga
A Lagoa de Doniños en Ferrol e as lendas de cidades asolagadas
No cesando de rabiar,
no digo si por amores,
no valen saludadores,
ni las ondas de la mar.
(Juan Rodríguez del Padrón)
A auga considerábase na Antigüidade, non só como un elemento indispensable para tódolos
seres vivos, se non tamén como un verdadeiro portador de vida, estreitamente relacionado co
divino. A auga, e en particular algunhas fontes, mananciais, lagoas e ríos foron, á vez, obxecto
de veneración e de aproveitamento con fins profilácticos e sandadores desde a orixe das
primeiras relixións, polo que estes lugares foron asociados a determinades divindades e
xurdiron no seu contorno lugares de culto e, incluso, poboacións a elas asociadas.
Para a imaxinación popular galega a auga é un ser que crea a vida, a garda, a purifica e a
outorga. Os ríos, os mananciais e as fontes son entes dotados dunha forza marabillosa que
propaga a fecundidade e expande a vitalidade, mentres os mares, océanos e lagos son seres
creadores que agachan no seu seo unha vida poderosa e, en ocasións, misteriosa. Este
simbolismo mítico de divinización das augas, herdeiro dos antigos poboadores de Galicia,
xa mereceu, por supersticiosa, a censura aos cristiáns do seu tempo por parte de San Martiño
de Dumio no século IV, como recolle o padre Flórez 4 . Máis tarde, en plena Idade Media, as
augas do mar tíñanse por boas para curala rabia, segundo os versos de Xoán Rodríguez
Padrón no século XV 5 .
O culto á auga, polas súas propiedades creadoras, fecundantes, salutíferas e ata curadoras,
permanece nas abondosas lendas galegas de seres marabillosos e sobrenaturais. Así pasa,
seguindo a Fermín Bouza Brey 6 , cos encantos masculinos e femininos que habitan todo tipo
de augas, as feiticeiras e os xacios que viven nos ríos, as ninfas ou xanas, damas mouras,
lavandeiras e lumias que xorden das fontes, mananciais e augas estancadas, ou as lamias e as
sereas mariñas, recollidas nas tradicións xenealóxicas galegas.
Un caso especial é a transposición a Galicia do mito das sereas, unha especie de fadas musicais
de máxico e melodioso canto e de corpo combinado de muller e peixe, que eran fillas da
musa Calíope e do deus-río Aqueloo 7 , maiormente coñecidas pola súa relación coas viaxes
4 Padre Enrique FLÓREZ. España Sagrada. Tomo XV. Madrid, 1747. Citando a De correctione rusticorum, obra de Martiño
de DUMIO.
5 Carlos MARTÍNEZ BARBEITO. Macías el Enamorado y Juan Rodríguez del Padrón. Estudio y Antología. Santiago, 1951.
6 Fermín BOUZA BREY. Los mitos del agua en el Noroeste Hispánico. En: Revista General de Marina. Volumen CXXIV.
Madrid, Diciembre 1942.
7 Juan HUMBERT. Mitología griega y romana. Editorial Gustavo Gili. Barcelona, 1985.
NALGURES • TOMO II • AÑO 2005 347