nalgures - Asociación Cultural de Estudios Históricos de Galicia

A Lagoa de Doniños en Ferrol e as lendas de cidades asolagadas
que desapareceu mentres os seus habitantes celebraban unha gran comellada; a de Vilaverde,
fronte á praia dese nome en Moraime de Muxía; a da Fonte de Ricamonde en Carnota, onde
din que se agacha nunha cidade romana, ou as vilas de Valverde, na praia de Corme e na
lagoa de Traba en Laxe.
No grupo de lendas de cidades situadas á beira do mar, a máis coñecida é a de Duio, no
concello de Fisterra. Trátase da antiga Dugium, mítica capital da tribo dos Nerios, erixida
entre os cabos da Nave e Finisterre e que foi arrasada por mor dun golpe de mar segundo
unha tradición que citan tanto o Pai Sarmiento no ano 1754 como Lucas Labrada no 1804.
Arredor da cidade asolagada de Duio concorren numerosas lendas populares, moitas delas
relacionadas co traslado do Apóstolo Santiago. Ademais de investigadores como López
Cuevillas, Esmorís Recamán ou Luis Monteagudo, o historiador Carré Aldao 30 afirma a existencia
de vestixios e restos exhumados, que demostran que alí houbo unha cidade lacustre de
tipo palafítico e a posterior presencia dunha ampla citania con construccións circulares que
os actuais habitantes chaman fornos.
A zona de Duio foi visitada o ano 1837 polo viaxeiro e predicador inglés George Borrow 31 ,
que na súa viaxe contemplou os abertos e solitarios areais atlánticos de Langosteira e de Mar
de Fora, mentres escoitaba dos lugareños de Fisterra as variadas lendas referidas á misteriosa
cidade de Dugium. Segundo oíron aos seus devanceiros, nas brañas próximas ao areal da
Lagosteira erguíase desde tempos moi antigos unha importante cidade. Cando se atopaba en
plena guerra, chegou por alí Xesucristo e díxolles aos veciños: “Que Deus os converta, que
nos non podemos”; e naquel momento a cidade desapareceu baixo a terra. Outra lenda moi
repetida no lugar fala dun cataclismo que sepultou totalmente a cidade, salvándose tan só os
bois dun veciño chamado Gures, que despois de andar errantes, metéronse no mar onde
afogáronse, quedando transformados nas rochas mariñas coñecidas polo nome dos Bois de
Gures.
O Códice Calistino, na versión de Beleth e Marchianense, recolle no século XII a coñecida
lenda xacobea sobre o traslado dos restos do apóstolo Santiago, sendo o único texto da época
que sitúa con certa exactitude a mítica cidade de Dugium como o lugar onde se atopaba o
palacio dun importante rei, acaso un legado ou gobernador romano. A este rei ou gobernador,
segundo algunhas fontes chamado Filotro, a Raiña Lupa, que vivía nas proximidades de Iria
Flavia, preto de Padrón, remitiu aos discípulos de Santiago que querían soterrar en Galicia o
corpo do Apóstolo, sendo recibidos de xeito pouco amigable polo citado gobernador, o que
provocou o seu encarceramento ata atinxir a súa liberación e fuxida do lugar, de acordo co
historiador López Ferreiro 32 .
30 Eugenio CARRÉ ALDAO. Provincia de La Coruña. En: Geografía General del Reino de Galicia.. Dirigida por F. Carreras y
Candi. Editorial Alberto Martín. Barcelona, 1928.
31 George BORROW. La Biblia en España. Alianza Editorial. Madrid, 1970.
32 Antonio LÓPEZ FERREIRO. Historia de la Santa A.M. Iglesia de Santiago. Tomo I. Santiago, 1898.
NALGURES • TOMO II • AÑO 2005 353