nalgures - Asociación Cultural de Estudios Históricos de Galicia

Juan J. Burgoa
Trátase dun tema repetido practicamente en tódalas culturas e relixións. No que se refire ao
aspecto mítico e inmaterial do nacemento das lendas destas cidades asolagadas, hai sucesivas
mencións de diversas procedencia das mesmas, como recolle Taboada Chivite 18 nunha
longa lista onde menciona tanto tradicións dos pobos de orixe celta, relatos da Biblia e do
mundo micénico, o mito da Atlántida, o libro da Metamorfosis de Ovidio e un conxunto de
poemas do século VI dos pobos godos, como unha ancestral, recorrente e estendida serie de
contos e lendas, casos de Lancelot du Lac, o rei Arturo ou a crónica de Turpín, pertencentes
aos ciclos artúrico e carolínxeo que tanta influencia exerceron nos contos e tradicións galegas.
Precisamente é importante recalcar que son varios os escritores que insisten no feito de pór
en relación estas cidades asolagadas dun xeito especial coas lendas do ciclo do rei Arturo
–caso das historias dos Caballeros de la Tabla Redonda, do sabio Merlín e do Santo Graal–,
e as do ciclo de Carlomagno e os Doce Pares de Francia, que xeraron, a máis de abundantes
poemas épicos, a Canción de Roldán e a Crónica do arzobispo Turpín; narracións todas elas,
en especial as do segundo dos ciclos citados, que penetraron en Galicia da man dos xograres
e peregrinos que fixeron o Camiño de Santiago na época medieval, segundo explica Bouza
Brey 19 , introducindo desde entón os nomes de Valverde e Lucerna tan ligados as lendas das
cidades afundidas. Tanto un como outro ciclo refunden antigos mitos pagás con elementos
da cultura cristián, que logo se reflicten nas lendas das cidades asolagadas ou sumidas.
Os mitos das cidades asolagadas e dos reinos afondidos son fundamentais e atópanse moi
presentes na memoria dos pobos con antecedentes celtas. Son numerosos os contos e lendas
que derivan da cidade de Is ou Kers-Is, que foi maldicida por mor do comportamento dos
seus habitantes co santo bretón San Gwenolé 20 . É tamén o caso da baía de Cardigan en Gales,
o Lough Neagh en Irlanda, o lago Grand-Creu na Bretaña Francesa ou incluso a lenda das
doncelas transparentes que Jean Markale 21 sitúa na foz do río Eume cunha afastada evocación
da fortaleza céltica de Ardobriga.
Outra interesante e recente interpretación sobre as cidades asolagadas de Galicia é a que
fai Joaquín Caridad 22 , poñéndoas en relación coas cidades do Outro Mundo, dentro da
tradición irlandesa, o con similares cidades situadas nos fondos dos pozos, como recollen
o folclore alemán ou bretón, en ámbolos dous casos oíndose as badaladas das noites de San
Xoán. Máis adiante, cita no seu traballo os mitos das cidades afundidas situadas na baía de
Cardigan, no País de Gales, ou na baía de Douarnez, no Finisterre de Bretaña. Precisa as
cidades galegas relacionadas con estes mitos: as situadas en Duio (Fisterra), na praia do
18 Xesús TABOADA CHIVITE. Las leyendas de la laguna Antela. En: Cuadernos de Estudios Gallegos. Tomo XXIV. Santiago,
1969.
19 Fermín BOUZA BREY. Fortuna de las canciones de gesta y del héroe Roldán en el románico compostelano y en la tradición
gallega. En: Compostellanum. Volumen X, número 4. Santiago, 1965.
20 LE ROUX, F.-GUYONVARC´H, C. La légende de la ville d´Is. Rennes, 2000.
21 Jean MARKALE. Obra citada.
22 Joaquín CARIDAD ARIAS. Cultos y divinidades de la Galicia prerromana a traves de la toponimia. Fundación Pedro
Barrié de la Maza. A Coruña, 1999.
350 NALGURES • TOMO II • AÑO 2005