nalgures - Asociación Cultural de Estudios Históricos de Galicia

A Lagoa de Doniños en Ferrol e as lendas de cidades asolagadas
De novo, Santiago de la Iglesia, nun posterior traballo que levou a cabo o ano 1908 60 , informou
do achado dunha punta de frecha de sílex tallado procedente da marxe dereita da lagoa de
Doniños –peza que hoxe atópase no Museo da Facultade de Xeografía e Historia da
Universidade de Santiago–, datándoa no período paleolítico. No mesmo traballo o autor
insiste que “indubidablemente” Doniños foi unha estación lacustre, lembrando que xa o ano
1871 vira os dous citados chantóns verticais e carbonizados, sobresaíndo case 75 centímetros
do lamazal durante a estiaxe e mergullados totalmente na invernada, engadindo que o
ano 1874 xa non era posible velos por mor dos aluvións producidos. Nembargante, Víctor
Alonso rexeita esta hipótese, prantexando a probabilidade de que os chantóns pertencesen
ao soporte dun embarcadoiro usado para a pesca da anguía e outros peixes da lagoa 61 ; asemade
desbota a apuntada posibilidade de que os devanditos postes foran o soporte de hórreos
colocados á beira do lago.
Anos máis tarde do traballo de Santiago de la Iglesia, o historiador e xeógrafo coruñés Eugenio
Carré Aldao escribe cara ao ano 1928 62 sobre a lagoa de Doniños, dicindo que a tradición a
sinala como unha das cidades nomeadas Valverde, tan abondosas nas lendas galegas, en
recordo dunha poboación lacustre da que se encontraron algúns restos dos pivotes carbonizados,
escribindo que sería estéril a continuación das investigacións, xa que os aluvións
fluviais elevaron varios metros o nivel do seu fondo primitivo, tese que coincide cos datos
citados de Santiago de la Iglesia e cos manexados por Montero Aróstegui cando percorrera
en barca a lagoa o ano 1874, informando que nos lugares de maior profundidade se poden
chegar aos 18 metros de calado, circunstancia que claramente impide levar a cabo o que
sería unha interesante prospección dos posibles restos arqueolóxicos.
Como ocorre en outros casos de cidades afundidas, non podía fallar nesta ocasión a presencia
dun castro situado á beira da lagoa e nun lugar elevado con respecto á mesma. Segundo
a catalogación feita na ría de Ferrol por Romero Masia e Pose Mesura o ano 1985 63 na
chamada Croa de Fontá, situada na aba dun monte de forte pendente, consérvanse dous
recintos amurallados de forma circular e os restos duns curiosos camiños empedrados incorporados
ao folclore veciñal, que parecen poñer en relación tanto o castro e a lagoa entre si
como as lendas e as tradicións de ámbolos dous lugares, incluíndo referencias sobre a presencia
dos fabulosos mouros no castro e a crenza da existencia dun pasadizo secreto que
chegaría ata o veciño castro costeiro de Lobadiz.
A lagoa ferrolá de Doniños aparece mencionada de xeito recorrente nas publicacións e traballos
referentes ás lendas galegas de cidades asolagadas que vimos de citar con anterioridade.
Ademais de ser mencionada nos seus traballos polos prestixiosos etnógrafos Taboada Chivite,
60 Catálogo de la sección de protohistoria gallega de la colección de Santiago de la Iglesia. En: Almanaque de Ferrol para el
año 1908. Ferrol, 1907.
61 Víctor ALONSO TRONCOSO. Obra citada.
62 Eugenio CARRÉ ALDAO. Obra citada.
63 Ana Mª ROMERO MASIA e Xosé M. POSE MESURA. Catalogación arqueolóxica da ría de Ferrol. En: Monografía
número 2 do Museu Arqueolóxico Provincial. A Coruña, 1986.
NALGURES • TOMO II • AÑO 2005 361