nalgures - Asociación Cultural de Estudios Históricos de Galicia

A Lagoa de Doniños en Ferrol e as lendas de cidades asolagadas
Outras lendas de cidades asolagadas na comarca de Ferrol
A máis das abondosas e coñecidas lendas da lagoa de Doniños, en Ferrolterra ou mellor na
que debemos chamar Terra e Mar de Ferrol, hai outras similares, menos coñecidas, pero de
gran interese. A primeira delas fai referencia acerca dunha cidade asolagada no concello de
Valdoviño, neste caso unha vila coñecida co nome de Lucerna, de presunta orixe romana.
Está situada na chamada lagoa da Riega no lugar de Marnela (quizais deturpación da “mar
nela”), preto da praia do Rodo en Pantín, lagoa orixinada polo corte do río Rimaior no seu
camiño cara ao océano Atlántico, estando hoxe case colmatada pola profunda sedimentación
a que está sometida.
Citada por Manuel Murguía y Montero Aróstegui nas súas respectivas Historias de Galicia e
Ferrol, ten unha lenda similar á da lagoa de Doniños. Preto da cidade anegada polas augas
sitúase o insondable pozo de San Martiño, mentres que entre os veciños do lugar fálase de
historias de tesouros agachados e quedan as lembranzas de achados de obxectos procedentes
da cidade afundida, segundo escriben Esperanza Piñeiro y Andrés Blanco 73 .
Tamén na citado traballo sobre Galicia, Manuel Murguía 74 escribe que no lugar do Roxal,
concello de Neda, a tradición asegura a existencia dunha poboación anegada, indistintamente
chamada Valverde e Troya, no lugar onde algúns sinalan a presencia das ruínas da vella
cidade de Libunca. Murguía engade como comentario que neste caso a imaxinación popular
unha vez máis confunde no seu recordo as poboacións lacustres e as das alturas, neste caso
referíndose á mítica Libunca que sitúa no castro de Ancos.
O chamado ciclo de Valverde arraigou con forza na Terra de Trasancos, amosando o arqueólogo
e investigador Andrés Pena 75 un ronsel de variados mitos e lendas folclóricas relacionadas co
devandito ciclo, como é caso do chamado Monte da Lagoa, onde o marco de Portonovo
serviu de separación de tres freguesías e logo de tres concellos (Ferrol, Narón e Serantes).
No lugar atópase a mítica e fantasmal cidade de Portonovo de Valverde cun novo conto ou
lenda, que Andrés Pena relaciona co histórico Camiño Vello de Xuvia a San Andrés de Teixido.
Neste cidade, Deus pediulle a un zapateiro que lle dera un par de zapatos vellos e, como este
se negara, botoulle unha maldición e asolagou o pobo nas augas, caso onde pódese comprobar
de novo o prexuízo, tan presente nas lendas galegas, contra estes artesáns pola parte dos
labregos. Tamén alí, nas noites de lúa chea, din que pódese ver o campanario da igrexa e
escoitar o repenique das campás.
Esta lenda da chegada a Portonovo de Valverde de Noso Señor, canso despois de facer a
viaxe de peregrinaxe a San Andrés de Teixido, tamén foi recollida por Esperanza Piñeiro e
73 Esperanza PIÑEIRO DE SAN MIGUEL-Andrés GÓMEZ BLANCO. De lenda en lenda. Camiños máxicos polo noroeste de
Galicia. Ferrol, 1999.
74 Manuel MURGUÍA. Obra citada
75 Andrés PENA GRAÑA. Narón, un concello con historia de seu. Concello de Narón, 1991.
NALGURES • TOMO II • AÑO 2005 365