2006 - Jaarverslag Hof van Cassatie (PDF, 1.61 MB) - Federale ...

250
Het algemeen rechtsbeginsel : een rechtsregel met algemene draagwijdte en
verbindend karakter, uitgevaardigd door een bevoegde overheid ? – De “wet” in de
zin van artikel 608 van het Gerechtelijk Wetboek moet uitgaan van een overheid met
een wetgevende of verordenende bevoegdheid ; zijn verbindend karakter vloeit dan
weer voort uit de naleving van de formele regels van bekendmaking.
Kunnen we zeggen dat een algemeen rechtsbeginsel uitgevaardigd werd door een
bevoegde overheid ? We hebben er reeds op gewezen dat de rechtspraak, in België,
niet met een wet gelijkgesteld kan worden. Zijn die beginselen het gevolg van een
creatie van de rechtspraak? Neen. Het werk van de rechter is wat dat betreft wel
essentieel, creatief, maar niet scheppend. Procureur-generaal du Jardin merkt op dat
“eraan herinnerd dient te worden dat het beginsel niet een creatie van de
rechtspraak is ; zij heeft zich ertoe beperkt het bestaan vast te stellen van wat zij
beschouwt als een niet meer weg te denken bestanddeel van de rechtsorde, dat zelfs
niet in de wet is omschreven” 337 .
Wanneer de rechter de algemene rechtsbeginselen bevestigt en toepast, interpreteert
hij slechts de wil van de wetgever of van de grondwetgever, zelfs indien hij zijn
beslissing, te dien einde, niet meer grondt op een of meerdere uitdrukkelijke
bepalingen van de wet of van de Grondwet ; ook in dit laatste geval dient de
ongeschreven wil van de wetgever of van de grondwetgever over een regel
weergegeven te worden, waarbij die regel zo evident en het bestaan ervan zo voor de
hand liggend is, dat de wetgever of grondwetgever geoordeeld heeft dat hij dat
bestaan niet in een wettekst hoefde vast te stellen 338 .
Het algemeen rechtsbeginsel is dus geen rechtsregel die formeel uitgevaardigd
wordt door de wetgever of door de grondwetgever. Het wordt evenmin
uitgevaardigd door de rechter, die het bestaan ervan moet vaststellen.
Het algemeen rechtsbeginsel wordt in het positief recht ingevoegd en vindt zijn
plaats in de hiërarchie der normen 339 , nu eens boven de wet wat betreft de algemene
rechtsbeginselen met grondwettelijke waarde, dan weer op hetzelfde niveau als de
wet, wanneer het rechtsbeginselen met wettelijke waarde betreft, en soms zelfs
boven de Grondwet, wat betreft de meest fundamentele algemene rechtsbeginselen
die eigen zijn aan de rechtstaat in het samenspel der naties 340 .
337 J. du JARDIN, « Het recht van verdediging in de rechtspraak van het Hof van Cassatie », o.c., p. 528.
338 W.J. GANSHOF van der MEERSCH, « Propos sur la loi », o.c., p.568.
Wat dat betreft is de rol van het Hof van Cassatie van essentieel belang. Het Hof verklaart een algemeen
rechtsbeginsel alleen ontvankelijk indien het zo geformuleerd is dat het een echt precieze rechtsregel kan
worden, die als dusdanig door de rechtsgemeenschap aanvaard en bekrachtigd kan worden ; het Hof gaat
hierbij uiterst omzichtig te werk en heeft, aldus, reeds meerdere spreuken de hoedanigheid van algemeen
rechtsbeginsel geweigerd ; de erkenning van een nieuw algemeen rechtsbeginsel kan niet gegrond worden
op gewaagde extrapolaties. Het Hof zou meer onrust dan vrede stichten en het zou falen in zijn essentiële
taak, die erin bestaat de rechtszekerheid te waarborgen (Cl. PARMENTIER, o.c., p. 32 en 33).
339 A. BOSSUYT, o.c., pp. 466 e.v.
340 Naast die algemene beginselen van intern recht, zijn er ook algemene beginselen van internationaal en
gemeenschapsrecht. Die algemene rechtsbeginselen vormen een autonome bron van internationaal en
gemeenschapsrecht. Wegens de voorrang die hun moet worden toegekend op normen van intern recht die
daarmee strijdig zouden kunnen zijn, staan zij bijgevolg boven de Grondwet (A. BOSSUYT, o.c., p. 473