You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
XIII əsrin sonlarında Ermənistana, Gürcüstana və Arrana səfərə çıxmış şair<br />
Nizari Kuhistani "Səyahətnamə"sində 1281-ci ilin yanvar ayında olduğu Bakının adını<br />
çəkir. O, karvanla Göycə şəhərindən Arrana yola düşmüşdür. Saray şəhərindən Bakıya<br />
gələrkən yol on gün Arran hakimi Menqu-Timurun üstünə gedən monqol qoşunları<br />
tərəfindən tutulmuşdu. Nizari Bakıya çətinliklə gəlib çatır. Şəhər ona kiçik, səliqəsiz<br />
xoşagəlməz görünür. 16 Bakı monqolların dövründə arzuedilməz və gözdən düşmüş<br />
əyan və zadəganların sürgün yeri idi. 17 Dərbənddən tutmuş Bakıya qədər ərazinin<br />
Elxanilərlə Qızıl Orda xanları arasında hərbi əməliyyatlar meydanı olduğu XIII əsrdə<br />
şəhər monqolların dağıdıcı müharibələrindən hələ özünə gəlməmişdi.<br />
XIV əsrin əvvəllərindən ta XVI əsrədək yenidən iri qala bürclərinin və başqa<br />
tikililərin inşası müşahidə edilir. Bu dövrdə Bakıda və Abşeronda iri müdafiə<br />
istehkamlarının (Bakı qalasında şimal qala divarı yaxınlığındakı dördkünc bürc,<br />
Nardaran qalası, divarla əhatə olunmuş qülləli Ramana qalası və i.a.) tikintisinə<br />
başlanılır ki, bu da şəhər və vilayətin iqtisadi inkişafından xəbər verir. Lakin bu<br />
tikililərin üzərində şirvanşahların adlarına rast gəlmirik. Bunun əvəzində daş<br />
kitabələrdə əmir, sədr əl-əzəm, hacib və s. titul və rütbəli adlar həkk olunmuşdur. Bu<br />
fakt Elxanilərin vassalı olan Şirvanşahların asılı vəziyyətdə olduğunu göstərir.<br />
Bakı şəhərinin qala hissəsində XI əsrdən qabaqkı yerüstü memarlıq abidələri<br />
qalmamışdır. VIII əsrə və ondan əvvəlki dövrlərə aid müxtəlif tikililərin qalıqları<br />
şəhərin daha qədim hissəsinin - Bakı yüksəkliyinin zirvəsi altında qalmışdır.<br />
Arxeoloji işlər nəticəsində müəyyən edilmiş 18 Bakı yüksəkliyinin zirvəsi hələ<br />
VIII-XIII əsrlərdə sıx tikilmiş və ehtimal ki, qala divarları ilə əhatə edilən kreml<br />
olmuşdur. Burada böyük tikililərin divar izləri, ev bünövrələri, həyətlər, təndirlər,<br />
quyular qalmışdır. Tapılmış tikinti tullantılarına və qır qalıqlarına əsasən o vaxtlar<br />
evlərin damlarının qırla örtüldüyünü fərz etmək olar. 19 Bu zaman şəhərin ərazisi dənizə<br />
qədər uzanırdı. Bakı yüksəkliyinin Qız qalasına və Məhəmməd əl-Bəkr məscidinə<br />
bilavasitə yaxın olan aşağı, dənizkənarı hissəsi - XIV əsrlərdə abadlaşdırılmış və<br />
şəhərin qədim hissələrindən biri olmuşdur. 20 Ayrı-ayrı dövrlərdə, təqribən XIII əsrin<br />
sonunda və XIV əsrdə şəhərin cənub hissəsinin hüdudları dənizin səviyyəsinin<br />
qalxıb-düşməsi ilə əlaqədar dəyiş mişdir. Bəzən şəhərin dənizqırağı hissəsini su basır, su<br />
Qız qalasına qədər gəlib çıxır, çəkilmədən sonra isə yaxın zamanlara qədərki buxtanın<br />
dibi şəhərin ərazisinə çevrilirdi. Bu, Qız qalası yaxınlığındakı meydançada yeni bina<br />
üçün bünövrə yeri qazılarkən suda hamarlanmış keramika və dəniz qumu təbəqəsinin<br />
aşkar edilməsi nəticəsində aydın olmuşdur. 21 Qala divarlarından bayırda, onun qərb və<br />
şimal his-sələrində aparılan tikinti işləri zamanı qala divarlarının xaricində sənətkarlıq<br />
emalatxanalarının yerləşdiyi aşkara çıxarılmışdır. Qala divarlarının şimal-qərb<br />
hissəsində islamaqədərki qəbirlər aşkar edilmiş qədim müsəlman qəbiristanlığı,<br />
XII-XIV 22 və daha sonrakı əsrlərə aid qəbiristanlıqlar yerləşirdi.<br />
Menqu-Timur - Abaqa xanın kiçik qardaşı olub, dəfələrlə şimaldan, Dərbənd qapısından keçərək<br />
Cənubi Qafqaza soxulan Qızıl Orda xanlarına qarşı çıxmışdır.<br />
103
Change language