Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
irlikdə Şivəlandakı beş üzüm bağı sahəsini və meşə yerini, habelə Bilgəhdəki üzüm<br />
bağı sahəsini satın alıb abad edərək Badkuyə yaxınlığında dəfn olunan seçilmiş<br />
pəhrizkar rəhmətlik Şeyx Əbu Səidin müqəddəs məzarına şəriətə müvafiq qayda üzrə<br />
vəqf edib, açıqcasına dini mühafizəyə verdim. Onun mütəvəlliliyini isə həmin pirin kişi<br />
övladlarına tapşırdım. Bu şərtlə ki, qeyd olunan yerin kişi övladları həmin mahalın<br />
məhsulu hesabına əldə edilən vəsaiti məzara və öz iaşələri üçün, habelə məqbərənin<br />
işıqlandırılması üçün sərf edərək, artığını isə kasıblara və oranı məskən edərək qonaq<br />
qalan dərvişlərə ziyafət versinlər. Hərbiçilərə və varlılara, habelə vəsait sahiblərinə<br />
ondan bəhrə və pay verməsinlər. Hakimlər, amillər, habelə divan və vəqf mübaşirləri<br />
qeyd olunan vəqflərin mütəvəllilərindən bir dinar pul və ya bir batman məhsul tələb<br />
etməsinlər. Vəqf qaydalarının dəyişdirilməsinə yol verməsinlər. Qeyd olunan şərtləri<br />
dəyişdirməyə çalışan və cəhd göstərən adamlara Allahın, məlakələrin və bütün<br />
adamların lənəti nəsib olsun. Düzgün yola sövq edən həqiqətlə dolu ayənin<br />
məzmunundan özlərini qorusunlar və çəkinsinlər (hansı ki, orada deyilir): "Bunu<br />
eşitdikdən sonra hər hansı adam onu dəyişdirsə, günahı onu dəyişdirən adamların<br />
üzərinə düşəcəkdir". Hərtərəfli olaraq bu qayda ilə rəftar edib həmin vəziyyətin təsbit<br />
olunması və davam etməsi yolunda çalışaraq buyuruqdan kənara çıxmasınlar". 60<br />
Sənəddə vəqfin sinfi xarakteri aydın surətdə nəzərə çarpır. Vəqfnamədə<br />
məqbərəyə verilən Şibani əkin yeri, Bilgəh və Şivələndəki üzüm bağları, meşə sahəsi<br />
feodal torpaq sahiblərinin xüsusi kateqoriyasını təşkil edir. O, şirvanşahın nəzdində<br />
zaviyə olan məza ra vəsiyyət etdiyi daşınmaz əmlakdan, becərilən torpaqlardan, habelə<br />
qara neft quyularından ibarət idi. Gəlirin bir hissəsi xeyriyyə işlərinə, kasıbların və<br />
dərvişlərin yedizdirilməsinə sərf olunurdu. Vəqfin gəlirinin böyük bir hissəsi onun<br />
mütəvəllilərinə çatırdı. Dini vəzifələrin (indiki halda mütəvəlli şeyxlərin) vərəsəlik<br />
qaydasına görə, həmin vəqf irsi mülkiyyətə çevrildi. Vəqfin faktik sahibi olan mütəvəlli<br />
vəzifəsi isə (vəqfnamədə qeyd olunan şərtlə), adətən, irsi olaraq Əbu Səid Əbulxeyr<br />
nəslinin şeyx övladlarına keçirdi.<br />
Səfəvi şahlarının Bibiheybət məzarı şeyxlərinin adına verdiyi on fərmanda istər<br />
Bakı rəiyyətinə, istərsə də Abşeron kəndlərinə aid müxtəlif vergi və mükəlləfiyyətləri<br />
bildirən bir sıra istilahlara rast gəlinir. Fərmanlarda sadalanan vergi və mükəlləfiyyətlər<br />
ağır yük kimi yerli feodallar və şah üsuli-idarəsi tərəfindən istis mar olunan vergi verən<br />
əhalinin çiyinlərinə düşürdü. Bu vergilər XVII əsrdən xeyli əvvəl, bəziləri isə ərəb<br />
ağalığı, hətta Sasanilər dövründən mövcud idi.<br />
XVII-XVIII əsrlərdə Abşeronda rəiyyətdən yığılan aşağıdakı vergi növləri var<br />
Əbu Səidin uçulub dağılmış türbəsinin yeri hal-hazırda fəaliyyət göstərən Təzəpir<br />
məscidinin ərazisində olmuşdur.<br />
Sudan istifadəyə görə suvarma kanallarının sahibinə məhsulun 1/15-i həcmində verilən<br />
vergi<br />
191
Change language