You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Axsitanın bütün titul və ləqəbləri göstərilmişdir: böyük xaqan (xaqan-i kəbir), məlik<br />
əl-müəzzəm, şirvanşah, Cəlal əd-Dövlə, Əbü-1-Müzəffər, A xsitan ibn Mənuçöhr. 2<br />
Şirvanşahın adının dəbdəbəli ləqəblərlə müşayiət olunması onun Cənubi Qafqazda iri<br />
feodal dövlətinin məşhur hökmdarlarından biri kimi müstəqilliyini göstərir. Şirvanşah I<br />
Axsitanın dövründə kəsilmiş sikkələrdə xəlifələr və İraq sultanları ilə yanaşı, A xsitan<br />
ibn Mənuçöhrün də adı əl-məlik əl-müəzzəm ləqəbləri ilə birlikdə çəkilir. 3 İraq<br />
sultanlarının adının çəkilməsi şirvanşahın onlardan vassal asılılığında olduğunu<br />
göstərir. Şirvanşah öz dövlətində həm hərbi baxımdan, həm də təbəələri üzərində<br />
qeyri-məhdud hakimiyyətə nıalik idi. O, feodal idarə üsulunun dayağı və rəmzi,<br />
əmirlərin qəsdlərinə qarşı duran qüvvə idi.<br />
Şirvanşahın bu və ya digər istilaçıdan asılılığı mənbədə gətirilən aşağıdakı<br />
epizoddan görünür: şirvanşah III A xsitanın Siyamərk adlı oğlu var idi. Bir dəfə<br />
Siyamərk xanın iqamətgahına getdi. Siyamərk saraya çatarkən şirvanşah Axsitan<br />
tərəfindən qabaqcadan xəbərdar edilmiş Arqun onu qara ölüm demək olan qara mahuda<br />
bükməyi əmr etdi; sonra onu təpiklə döyüb öldürdülər. 4 Monqollar xoşları gəlməyən<br />
vassallarına, onların hökmdar ailəsinin üzvləri olmasına baxmayaraq, beləcə divan<br />
tuturdular.<br />
Feodal idarəçiliyinin başında iri feodallar dayanırdı. Onlara torpağa, suya, süni<br />
suvarma qurğularına, əsas əmək vasitələrinə sahib olan hərbi əyanlar və yüksək<br />
mənsəbli dövlət məmurları, ali rütbəli ruhanilər daxil idi. Feodal zadəganlarının<br />
Abşeronda neft quyuları və duz mədənləri, əkin yerləri, bostanları və üzümlükləri,<br />
mal-qarası, qəsrləri, evləri və karvansaraları, Bakı şəhərində bazar-dükanları var idi.<br />
Feodal iyerarxiyasında şirvanşahlardan sonra əmirlər dururdu. Onların adları həm Bakı<br />
qalasındakı, həm də Abşerondakı bir sıra daş kitabələrdə çəkilir.<br />
Əmirlər hərbi əyanlara daxil idi. Bütün hərbi və inzibati hakimiyyət onların<br />
əlində cəmlənmişdi. XII əsrdə Bakı qalasındakı Cümə məscidinin minarəsinin<br />
bünövrəsinə qoyulmuş daş üzərində kufi xətlə həkk olunmuş dörd sətirlik kitabədə<br />
yazılmışdır:<br />
"1. Əzəmətli əmir - sipahsalar, şücaətli (hərbi) rəis<br />
2. ...Hüsaməddövlə (və-d-Din), dövlətin xoşbəxtliyi<br />
3. İslamın dayağı və qoşunun başçısı, millətin tacı<br />
4. Kübarların itirilmiş Əbu Yəqub Yusifi". 5<br />
Hüsaməddinə verilən ləqəblərdən və Şirvanın iki böyük şairinin -Xaqani Şirvani<br />
və Fələki Şirvaninin məlumatlarından görünür ki, o, III Mənuçöhrün vaxtında təqribən<br />
h.530-532 (1135/36-1137/38)-ci illərdə Şirvanşahlar dövləti qoşunlarının baş<br />
sərkərdəsi olmuşdur. Sipahsalar - hərbi rəis, qoşunların baş sərkərdəsi - XIII əsrin<br />
əvvəllərində ən yüksək hərbi rütbə idi. XI əsr-XII əsrin əvvəllərində hərbi rəis<br />
qoşunların baş sərkərdəsi, həm də sahib əl-cəyş (ərəbcə) adlanırdı. Məsud ibn Namdar<br />
XI əsrin sonunda Gəncənin və bütün Arranın hakimi şirvanşah I Fəribürzün oğlu əmir<br />
əl-Ədudun 6 adını çəkir. XI əsrdə Dərbənddə Haşimi əmirləri sülaləsi hakimlik edirdi. 7<br />
Sonra Dərbənd və həndəvərindəki torpaqlar Şirvanın tərkibinə qatıldı. Dərbənd XII<br />
əsrin əvvəlindən XIII əsrin ikinci rübünə qədər başda əmir olmaqla müstəqil əmirlik<br />
88
Change language