Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
I F ə s i l<br />
ARXEOLOJĠ MƏLUMATLAR ƏSASINDA ABġERONUN VƏ<br />
BAKININ ERKƏN TARĠXĠ<br />
Qobustanın yaxınlığındakı mərkəzi Bakı olan Abşeron yarımadası da qədim<br />
insanın məskunlaşdığı ərazilərdəndir. Paleontoloji və arxeoloji tədqiqatlar göstərmişdir<br />
ki, dördüncü dövrdə (təqribən yüz min il bundan əvvəl) Abşeronda müxtəlif qazıntı<br />
heyvan növləri yaşamışdır. 1 Keşlə, Binəqədi, Digah, Xırdalan və s. kəndlərin<br />
yaxınlığında çoxlu miqdarda dünyada kökü çoxdan kəsilmiş heyvan sümükləri, habelə<br />
quş, həşərat və bitki qalıqları aşkar edilmişdir. 2 Bakıdan azacıq aralı, Keşlə kəndi<br />
yaxınlığındakı daş karxanasında atın çənəsi və kəllə sümüyü, qədim kaftar kəlləsi,<br />
dördüncü dövrə aid edilən kərgədan skeletinin bir hissəsi aşkar olunmuşdur. 3 Pirallahı<br />
adasında qır qatlarında qazıntı maral kəlləsi üzə çıxarılmışdır. 4 Digah kəndi<br />
yaxınlığında nəhəng ibtidai öküz-tur kəlləsi tapılmışdır. 5<br />
Bakının 7-8 kilometrliyindəki Binəqədi kəndi yaxınlığındakı paleontoloji<br />
qazıntılar daha zəngin material vermişdir. On min illər bundan əvvəl Binəqədi kəndinin<br />
yerləşdiyi təpənin ətəklərində sahilləri qara neft layı ilə örtülmüş şirin sulu göl<br />
yaranmışdır. O vaxtlar Abşeronun relyefi "savanna landşaftı"ndan, yəni ardıc, cır<br />
armud, püstə ağaclıqları olan çöllükdən ibarət idi. İqlimi rütubətli idi. Göl qamışlıqla<br />
əhatə edilmişdi. Yarımsəhra yerlərdə müxtəlif tarixə-qədərki vəhşi heyvanlar<br />
gəzib-dolaşırdı. Gölün üzərindən köçəri quşlar uçurdular. Heyvanlar su içmək üçün bu<br />
gölün qırağına gəlir-dilər. Lakin təmiz su sahildən uzaqda olduğundan heyvanlar suya<br />
çatmaq üçün sahilyanı neft layından keçməyə çalışırmışlar, lakin qatı yapışqan neft<br />
onları çəkib udur və öz kütləsində batırırdı. Binəqədi neftli gölü zaman keçdikcə<br />
tədricən quruyaraq qalın qır yatağı əmələ gətirmişdir. Binəqədi kəndinin yaxınlığındakı<br />
qır qatlarında tarixəqədərki müxtəlif heyvanların qalıqlarının toplandığı qəbiristanlıq<br />
belə yaranmışdır. 6 Burada mağara şiri, canavar, nəhəng maral, mağara ayısı, porsuq,<br />
kaftar, kərgədan, at, eşşək və nəsli kəsilmiş digər heyvan növlərinin skeletlərinin<br />
qalıqları aşkar edilmişdir. 7 Bundan əlavə, çoxlu miqdarda quş sümükləri, həşərat və<br />
bitki qalıqları tapılmışdır. 8<br />
Bakının mərkəzində metro tikintisi ilə bağlı torpaq işləri aparılarkən 33 metr<br />
dərinlikdəki gil layları arasında yaşca Paleolit (orta Pleystosen) dövrünə aid nəhəng<br />
maralın daşlaşmış buynuzu tapılmışdır. <strong>Azərbaycan</strong> ərazisində nəhəng maral üç<br />
məntəqədə - Binəqədidə, A zıx mağarasında və Bakının mərkəzində aşkar edilmişdir.<br />
Mustye dövründə Kiçik Qafqazda yaşayan Paleolit adamı nəhəng maral ovlamış və<br />
onun əti ilə qidalanmışdır. Daş dövrü adamı ovla yanaşı, ehtimal ki, əmək alətləri<br />
hazırlamaq üçün təsadüfən rast-laşdığı nəhəng maral buynuzlarını toplamışdır. 9<br />
Bu dövrdə Abşeronda insan yaşamışdırmı? Dördüncü dövrə aid iri məməli<br />
heyvan sümükləri qalıqlarının tapılması Paleolit dövründə Abşeronun qədim insan<br />
15
Change language