Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Ehtimal ki, istehkam monqollar gələnədək mövcud olmuş və mühasirə zamanı<br />
işğalçılar tərəfindən divardeşən qurğularla qis mən dağıdılmışdır. Sonralar, XIV əsrdə<br />
dənizin səviyyəsinin qalxması 53 və adı çəkilən istehkamın su altında qalması<br />
nəticəsində tamamilə uçulub-dağılmış və dövrümüzə indiki halda gəlib çatmışdır<br />
Əbdürrəşid Bakuvi 1403-cü ildə yazırdı: " Bakuyə... daşdan tikilmiş şəhərdir...<br />
Onun divarları bir çox qala bürclərini basmış və (Cümə) məscidinə yaxınlaşan dəniz<br />
suları yuyur..." 54<br />
Bakuvinin təsvirindən görünür ki, o vaxt dənizin səviyyəsi yüksək olmuş,<br />
Xəzərin suları, ehtimal ki, sahilləri basaraq Qız qalasının yaxınlığındakı qala<br />
divarlarına və Cümə məscidinə qədər gəlib çatmışdır. Deməli, 1403-cü ildə buxtadakı<br />
imarətin xeyli hissəsi su altında qalmışdı. Bakuvi sonra xəbər verir: " Bu şəhərdə son<br />
dərəcə möhkəmləndirilmiş iki daş qala var. Dəniz onlardan birinə, böyüyünə o qədər<br />
yaxınlaş mışdır ki, dalğalar onun divarlarına çırpılır. Bu, tatarların (monqolların - S.A.)<br />
ala bilmədikləri həmin qaladır..-" 55 Dəniz dalğalarının döyəclədiyi qala haqqında<br />
məlumat, ehtimal ki, buxtadakı xarabalıqlara aiddir. Çox möhkəmləndirildiyindən<br />
monqollar onu ala bilməmişdilər. Göründüyü kimi, o, zəlzələdən xeyli dağılmış və<br />
sonra bir daha bərpa edilməmişdir.<br />
Şərq və Qərb müəlliflərinin XVIII əsrin əvvəllərinədək bu sualtı imarət<br />
haqqında susması onun təqribən XIV əsrin əvvəllərindən XVIII əsrin əvvəllərinədək<br />
Xəzərin suları altında qalması ilə izah edilə bilər. 1925-ci ildən etibarən Xəzərin<br />
səviyyəsi kəskin surətdə aşağı düşməyə başlamış və imarət tədricən suyun altından<br />
çıxmışdır.<br />
1683-cü ildə Bakıya gəlmiş alim və səyyah E.Kempfer şəhərin maraqlı təsvirini<br />
vermişdir. Kempferin çəkdiyi şəhərin görünüşünü əks etdirən şəkildə dənizədək uzanan<br />
qala divarlarının yaxınlığında su altından baş qaldıran, ehtimal ki, buxtadakı sualtı<br />
imarətə məxsus bir neçə bürc görmək mümkündür. Kempferin təsviri göstərir ki, o,<br />
dənizin səviyyəsinin enməyə başladığı, lakin hələlik azacıq aşağı düşdüyü həmin<br />
vaxtlar bu imarətin qalıqlarını görmüşdür. 56<br />
XVIII əsrin birinci çərəyindən başlayaraq tarix ədəbiyyatında qərq olmuş imarət<br />
haqqında məlumat verilir. 57<br />
XIX əsrdə akad. Y.Lents 58 , K.Spasski-Avtonomov 59 , N.Filippov 60 ,<br />
A.V.Voznesenski 61 , A.İ.Mixalevski 62 , N.V.Xanıkov 63 B.Dorn 64 və başqalarının bir sıra<br />
əsərləri meydana gəldi. Həmin əsərlərdə Bakı buxtasındakı sualtı imarətin ölçüsü, planı<br />
və xarabalıqlarının müfəssəl təsviri verilir.<br />
Bəzi tədqiqatçılar imarəti karvansara adlandırsalar da, onu qədim zamanlarda su<br />
basmış qala, yaxud gözətçi istehkamı hesab etmişlər. Suya qərq olmuş Səbayıl şəhəri<br />
haqqında bir sıra əfsanələr qalmışdır. 65<br />
Xəzərin səviyyəsinin aşağı düşməsi SSRİ EA A zərbaycan Filialının Tarix<br />
İnstitutuna 1938-1940-cı illərdə bu imarəti arxeoloji cəhətdən tədqiq etməyə, abidənin<br />
tikilmə tarixini müəyyənləşdirməyə imkan verdi. 66 İnstitut arxeoloji işləri 1946-cı 67 və<br />
1962-ci ıllərdə davam etdirmişdir.<br />
Yüksək təpədə - buxtanın içərisindəki balaca adacıqda qala şəklində tikilmiş bu<br />
109
Change language