You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
səbəb oldu. 63 Bunu köhnə Bakı qalasındakı (İçərişəhər) Cümə məscidinin minarəsinin<br />
divarında sultan Məhəmməd Olcaytunun Bakı şəhəri və vilayəti rəiyyətinin bir sıra<br />
vergilərdən azad edilməsinə dair yarlığının mətnindən ibarət olan kitabə də<br />
təsdiqləyir. 64 Çox güman ki, yarlıqdan məqsəd mühüm ticarət və iqtisadi əhəmiyyətə<br />
malik olan Bakı şəhəri və vilayəti əhalisinin rifahını bərpa etmək və yüksəltmək<br />
olmuşdur. Mənbələr artıq XIV əsrin ikinci yarısında dəniz ticarətinin inkişafını, İrana<br />
və qonşu Şərq ölkələrinə xeyli neft və duz ixrac olunduğunu qeyd edirlər. 65<br />
Şirvanşahların, monqollara tabe olsalar da, hakimiyyətlərinin mövcudluğu<br />
monqol dövlətinin tənəzzülə uğramağa və dağılmağa başladığı XIV əsrin əvvəllərində<br />
Bakıda və Abşeronda həyatın və abadlığın canlanmasında ötəri və son dərəcə<br />
qısamüddətli nəticə verən Qazan xan islahatlarından və Sultan Məhəmməd Olcaytu<br />
yarlığından qat-qat böyük rol oynadı. Şirvanşahlar dövləti türkmən sultanlarının<br />
hökmranlığı dövründə də belə müsbət əhəmiyyətə malik idi. Sonralar, XV əsrin<br />
əvvəlində Şirvanşahların hakimiyyətinin güclənməsi və onların müstəqil hakimiyyət<br />
sürməsi ilə əlaqədar, demək olar ki, bir əsr ərzində Şirvanın və onun ayrı-ayrı<br />
şəhərlərinin, xüsusilə, Bakı və Abşeronun məhsuldar qüvvələri xeyli inkişaf edərək, bir<br />
sıra ölkələrlə ticarət əlaqələrini stimullaşdırırdı.<br />
Bakının mühüm liman kimi əhəmiyyəti 1375-ci ildə tərtib edilmiş qədim katalon<br />
atlasında qeyd edilmişdir. Həmin atlasda Xəzər dənizi Bakı dənizi və Sarra dənizi<br />
adlandırılır. Xəritədə Bakı (Bacu) şəhərinin yanında Preala (Preala) burnu qeyd<br />
edilmişdir ki, bunun da indiki Pirallahı adası olduğunu təsəvvür etmək çətin deyil.<br />
Ondan sonra Barmachu, yəni, Barmaq dağı, onun yanında Xamau, ehtimal ki, Şamaxı<br />
qeyd edilmişdir. 66 Göründüyü kimi, yaxşı dəniz səyyahları kimi tanınan katonlar ticarət<br />
məqsədilə Xəzər dənizinə də üzüb gəlmiş, Xəzər dənizinin sahillərinə və Bakı şəhərinə<br />
yaxın-dan bələd olmuşlar.<br />
XIII əsrin sonu - XIV əsrin əvvəllərində İran və <strong>Azərbaycan</strong>ın Uzaq Şərqlə və<br />
digər ölkələrlə beynəlxalq ticarəti xeyli genişlənir. Xəzər dənizi vasitəsi ilə dəniz<br />
ticarəti böyük vüsət alır. Gəmiləri Qara dənizdə üzən Genuya və Venesiya tacirlərinin<br />
faktoriyalar təşkil etdikləri Xəzər dənizi sahillərində donanmaları olmasına dair<br />
məlumatlar vardır. 1293-cü ildə İranda və <strong>Azərbaycan</strong>ın cənub vilayətlərində olmuş<br />
Venesiya səyyahı Marko Pola məlumat verir ki, genuyalılar bir az əvvəl Xəzər<br />
dənizində üzməyə, öz malların ı buraya gətirməyə və buradan gelli (Gilan - S.A.) ipəyi<br />
adlanan ipək aparmağa başlamışlar. 67<br />
Kastilya səfiri Rui Qonzales de Klavixo "1404-cü ildə Teymurun Səmərqənd<br />
sarayına səyahət" adlı gündəliyində Şamaxıda ipək istehsalına dair məlumat verir: " Bu<br />
torpaqda çoxlu ipək toxunur, hətta, Genuya və Venesiya tacirləri də ipək almaq üçün<br />
oraya gəlirlər". 68<br />
Beləliklə, XIII əsrin sonlarından <strong>Azərbaycan</strong> və Xəzər dənizinin sahilləri ipək<br />
almaq üçün bazar axtara-axtara bu yerlərə gəlib çıxan avropalıların diqqətini cəlb<br />
etməyə başlamışdır. Gilan və Şamaxı ipəyi beynəlxalq ticarət malına çevrilir. Bununla<br />
əlaqədar olaraq, Bakının Xəzər dənizində Şamaxı ilə tranzit ticarəti sayəsində böyüyən<br />
rahat liman kimi əhəmiyyəti artır. 69 Ehtimal ki, genuyalılar XIII əsrin sonlarından<br />
83
Change language