Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Nahid Avestada müqəddəs çayın adıdır. Anahidə sitayiş xüsusilə Sasanilər dövründə<br />
İranda və Cənubi Qafqazda geniş yayılmışdı. Anahidin şərəfinə böyük sərvət toplanan<br />
məbədlər tikilirdi. Onların bəzilərində bu ilahənin qızıl heykəlciyi qoyulurdu.<br />
Məbəd-lərdəki sərvətləri qorumaq üçün onlar tədriclə möhkəmləndirilərək qala<br />
görkəmi alır və Anahidin şərəfinə Qız qalası adlandırılırdı. İsla miyyət dövründə bu<br />
qala-məbədlər əvvəlki əhəmiyyətlərini itirdilər və orta əsrlərdə müdafiə istehkamlarına<br />
çevrildilər. 37<br />
Tədqiqatçıların bir qis mi isə Qız qalası adını quz və ya oğuz tayfa-larının adı ilə<br />
bağlayır, yaxud onun mənasını alınmaz, yenilməz qala kimi yozurlar. 38 Biz "Orta əsr<br />
Bakısının tarixi oçerkləri" kitabında və sonralar bir məqaləmizdə Qız qalasının<br />
ibadətgah xarakteri daşıması və Bakıda yayılmış əfsanələrlə, ehtimal ki, Sasanilər və<br />
Zərdüştilik dininin Abşeronda intişarı dövrünə aid bu qalanın meydana gəlməsi<br />
arasında şəksiz əlaqə olmasına dair fərziyyə irəli sürmüşdük. XI-XII əsrlərdə qala ya<br />
bərpa edilmiş, yaxud dəyişdirilərək, hərbi əməliyyatlar vaxtı ailələri ilə birlikdə yerli<br />
feodalların və qarnizonun sığındığı müdafiə təyinatlı feodal qalasına çevrilmişdir.<br />
Lakin arxeoloqlardan O.Ş.İs mizadə və H.Ə.Ciddinin sonralar qalada apardıqları<br />
tədqiqatlar və yazılı mənbələrın öyrənilməsi onun dini sitayiş abidəsi olmasına dair<br />
baxışı yenidən gözdən keçirməyə vadar etdi.<br />
XII əsrin sonu feodal Bakısının çiçəklənmə dövrü idi. Şirvanşahlar şəhərdə bir<br />
sıra yaraşıqlı binalar tikdirir və onu möhkəmləndirirdilər. Şirvanşahların onlarla<br />
gəmidən ibarət olan güclü donanması var idi. Şirvanşah I Axsitan təqribən 1175-ci ildə<br />
gürcü hökmdarı III Georginin köməyindən istifadə edərək, Bakı yaxınlığında rusların<br />
73 gəmidən ibarət donanmasını məğlub etmiş və xəzərlərin işğal etdikləri Şəbəranı və<br />
Dərbəndi geri almışdı. 39 Ruslar Şirvandan qovulmuşdu. Bu dövrdə Bakının Şirvanın<br />
varlı şəhərlərindən biri və Xəzər dənizində mühüm liman kimi əhəmiyyəti daha da artır.<br />
Xaqaninin (XII əsr) Şirvanşah Axsitan ibn Mənuçöhrü mədh edən məşhur qəsidəsində<br />
Bakının alınmaz qala kimi əhəmiyyəti qeyd olunur:<br />
Bakı duasını unutmaz bir an,<br />
Olub sayəsində Bəstam, Xavəran. 40<br />
Xaqani qəsidənin ilk iki misrasında Bakıdan yenilməz qala və Şərqin ən mühüm<br />
şəhərlərindən biri kimi danışaraq, onu Xorasanın çox möhkəmləndirilmiş şəhəri<br />
Bastamla müqayisə edir. Görünür, burada A xsitanın tikdirdiyi, yaxud bərpa etdirdiyi<br />
Qız qalasından söhbət gedir. Düşmənin dəniz tərəfdən hücum təhlükəsi şirvanşahı<br />
dəniz sahilində müdafiə qalası tikməyə vadar etmişdi. Məlumdur ki, XII əsrdə<br />
şirvanşahlar Bakıda müdafiə xarakterli iri istehkamlar və köhnə Bakının qala divarlarını<br />
tikdirmişdilər. Ehtimal ki, Qız qalası bu vaxtlar şəhərin müdafiə sisteminə daxil<br />
olmuşdur. Qız qalasının təyinatına dair bir sıra fərziyyələr vardır.<br />
C.A leksandroviç-Nasıfi 41 və Y.A.Paxomov 42 Qız qalasını XII əsrin müdafiə qalası<br />
hesab edirdilər. D.A xundov onu Böyük Mitranın, yaxud qədim A zuraməzdanın yeddi<br />
mehrablı səkkiz mərtəbəli qala-məbədi sayır və e.ə. VIII-VII əsrlərə aid edir. 43<br />
106
Change language