Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Qədim və erkən orta əsrlər dövrünə aid Bakı qrupu xalçaları dövrümüzədək<br />
qalmamışdır. Bakı xalçaları haqqında məlumatlara feodal saraylarında, şəhər və kənd<br />
camaatının evlərində gördükləri xalçaları təsvir edən XVII-XVIII əsr Qərbi Avropa<br />
səyyah və tacirlərinin yol qeydlərində rast gəlinir.<br />
1607-ci ildə Bakıda olmuş və burada Şirvan bəylərbəyi Zülfüqar xan Qaramanlı<br />
tərəfindən qəbul edilmiş Garmeli keşişinin dediyinə görə xan evinin otaqları bahalı<br />
xalçalarla döşənmişdi. 7<br />
Alman səyyahı Kempfer 1683-cü ildə Bakı yaxınlığındakı Binə kəndində<br />
evlərin döşəndiyi gözəl xalçaları xatırlayır. 8<br />
1733-cü ildə Bakıda və onun ətrafındakı kəndlərdə olmuş səyyah Lerx də Zirə<br />
kəndi sakinlərinin evlərindəki gözəl xalçalardan danışır. 9<br />
XVIII əsrdə və XIX əsrin əvvəllərində Abşeronun müxtəlif kəndlərində<br />
toxunmuş bir neçə xalça dövrümüzədək qalmışdır. On lardan <strong>Azərbaycan</strong> tarixi<br />
muzeyində saxlanılan XVIII əsrə aid bir xalça Suraxanı kəndində toxunmuşdur. 10<br />
Xalçanın uzunluğu 3 m, eni 1,5 m-dir. Onun orta zolağı açıq mavi rəngli olub,<br />
konturları oxra rəngli çəhrayı "buta" ornamenti ilə örtülmüşdür. Xalça nəbati naxışlı<br />
çəhrayı, oxra və ağ rəngli haşiyə ilə dövrələnmişdir. Maraqlıdır ki, Bakı xalçalarının ən<br />
çox sevilən göy, mavi və oxra rəngli koloriti yarımadanın təbiətini - dənizi və qumu əks<br />
etdirir.<br />
Moskvadakı Dövlət Tarix Muzeyində saxlanılan "Xiləbuta" adlı digər bir xalça<br />
isə Xilə kəndində toxunmuşdur. Xalçanın ölçüsü 1,101,180 m-dir. Xalçanın mərkəzi<br />
göy rəngdə olub, ortasında medalyon var. Xalçanın s əthi bütünlüklə qırmızı və oxra<br />
rəngli "buta" ornamenti ilə örtülmüşdür. Onun yuxarı hissəsində ərəb hürufatı ilə<br />
"Karxaneyi-Xilə" sözləri və h.l218-ci il tarixi göstərilən kitabə vardır." Elə onun<br />
yanındaca həmin tarix ərəb rəqəmləri ilə təkrar edilir ki, bu da 1803-cü ildə burada<br />
karxana olduğunu göstərir. Şübhəsiz, Xilə kəndindəki həmin karxana olduğunu<br />
göstərir. Şübhəsiz, Xilə kəndindəki həmin karxana əvvəlki əsrlərdə də mövcud<br />
olmuşdur. <strong>Tarixi</strong>n Rusiyada və Avropa ölkələrində işlədilən rəqəmlərlə verilməsi bu<br />
xalçanın həmin ölkələrə aparılmasının nəzərdə tutulduğunu göstərir.<br />
Xalçanı qiymətləndirmək üçün onun keyfiyyəti aşağıdakı şəkildə müəyyən<br />
edilirdi: böyük barmağı xalçanın qırağına qoyub, onun bir barmaq enind əki saplarının<br />
miqdarı sayılırdı. Sapların sayı nə qədər çox olsa, xalça da bir o qədər baha<br />
qiymətləndirilirdi. Sapların sayı 14, yaxud 15 olurdu. 12<br />
Xalça və palazlardan başqa, xalça məmulatları pərdələr, çullar, heybələr,<br />
çuvallar, xurcunlar və məişətdə işlənən digər əşyalar geniş yayılmışdı.<br />
Bakıda və Abşeron kəndlərində xalçaçılıqla əlaqədar əhali boyaqlar, başlıca<br />
olaraq, bitki boyaqları hazırlamaqla məşğul olurdu. 13 Məlumdur ki, əncir ağacının<br />
yarpaqlarını qaynadaraq yun saplar üçün tutqun oxradan tutmuş açıq krem rənginədək<br />
Buta - hind incəsənətində yayılmış, oradan, ehtimal ki, İrana və <strong>Azərbaycan</strong>a keçmiş formaca<br />
sərvə oxşayan ornament<br />
169
Change language