You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Qədim və erkən orta əsrlər dövrünə aid Bakı qrupu xalçaları dövrümüzədək<br />
qalmamışdır. Bakı xalçaları haqqında məlumatlara feodal saraylarında, şəhər və kənd<br />
camaatının evlərində gördükləri xalçaları təsvir edən XVII-XVIII əsr Qərbi Avropa<br />
səyyah və tacirlərinin yol qeydlərində rast gəlinir.<br />
1607-ci ildə Bakıda olmuş və burada Şirvan bəylərbəyi Zülfüqar xan Qaramanlı<br />
tərəfindən qəbul edilmiş Garmeli keşişinin dediyinə görə xan evinin otaqları bahalı<br />
xalçalarla döşənmişdi. 7<br />
Alman səyyahı Kempfer 1683-cü ildə Bakı yaxınlığındakı Binə kəndində<br />
evlərin döşəndiyi gözəl xalçaları xatırlayır. 8<br />
1733-cü ildə Bakıda və onun ətrafındakı kəndlərdə olmuş səyyah Lerx də Zirə<br />
kəndi sakinlərinin evlərindəki gözəl xalçalardan danışır. 9<br />
XVIII əsrdə və XIX əsrin əvvəllərində Abşeronun müxtəlif kəndlərində<br />
toxunmuş bir neçə xalça dövrümüzədək qalmışdır. On lardan <strong>Azərbaycan</strong> tarixi<br />
muzeyində saxlanılan XVIII əsrə aid bir xalça Suraxanı kəndində toxunmuşdur. 10<br />
Xalçanın uzunluğu 3 m, eni 1,5 m-dir. Onun orta zolağı açıq mavi rəngli olub,<br />
konturları oxra rəngli çəhrayı "buta" ornamenti ilə örtülmüşdür. Xalça nəbati naxışlı<br />
çəhrayı, oxra və ağ rəngli haşiyə ilə dövrələnmişdir. Maraqlıdır ki, Bakı xalçalarının ən<br />
çox sevilən göy, mavi və oxra rəngli koloriti yarımadanın təbiətini - dənizi və qumu əks<br />
etdirir.<br />
Moskvadakı Dövlət Tarix Muzeyində saxlanılan "Xiləbuta" adlı digər bir xalça<br />
isə Xilə kəndində toxunmuşdur. Xalçanın ölçüsü 1,101,180 m-dir. Xalçanın mərkəzi<br />
göy rəngdə olub, ortasında medalyon var. Xalçanın s əthi bütünlüklə qırmızı və oxra<br />
rəngli "buta" ornamenti ilə örtülmüşdür. Onun yuxarı hissəsində ərəb hürufatı ilə<br />
"Karxaneyi-Xilə" sözləri və h.l218-ci il tarixi göstərilən kitabə vardır." Elə onun<br />
yanındaca həmin tarix ərəb rəqəmləri ilə təkrar edilir ki, bu da 1803-cü ildə burada<br />
karxana olduğunu göstərir. Şübhəsiz, Xilə kəndindəki həmin karxana olduğunu<br />
göstərir. Şübhəsiz, Xilə kəndindəki həmin karxana əvvəlki əsrlərdə də mövcud<br />
olmuşdur. <strong>Tarixi</strong>n Rusiyada və Avropa ölkələrində işlədilən rəqəmlərlə verilməsi bu<br />
xalçanın həmin ölkələrə aparılmasının nəzərdə tutulduğunu göstərir.<br />
Xalçanı qiymətləndirmək üçün onun keyfiyyəti aşağıdakı şəkildə müəyyən<br />
edilirdi: böyük barmağı xalçanın qırağına qoyub, onun bir barmaq enind əki saplarının<br />
miqdarı sayılırdı. Sapların sayı nə qədər çox olsa, xalça da bir o qədər baha<br />
qiymətləndirilirdi. Sapların sayı 14, yaxud 15 olurdu. 12<br />
Xalça və palazlardan başqa, xalça məmulatları pərdələr, çullar, heybələr,<br />
çuvallar, xurcunlar və məişətdə işlənən digər əşyalar geniş yayılmışdı.<br />
Bakıda və Abşeron kəndlərində xalçaçılıqla əlaqədar əhali boyaqlar, başlıca<br />
olaraq, bitki boyaqları hazırlamaqla məşğul olurdu. 13 Məlumdur ki, əncir ağacının<br />
yarpaqlarını qaynadaraq yun saplar üçün tutqun oxradan tutmuş açıq krem rənginədək<br />
Buta - hind incəsənətində yayılmış, oradan, ehtimal ki, İrana və <strong>Azərbaycan</strong>a keçmiş formaca<br />
sərvə oxşayan ornament<br />
169
Change language