You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
qayasının çıxıntısı üzərində tikilmişdir. Şərq tərəfində, demək olar ki onun başınadək<br />
ucalan kontrforsa (dayaqdivar) bənzər nəhəng çıxıntı var. 29 Görünür o, qalanı<br />
möhkəmləndirməyə və müdafiə vaxtı hərbi əməliyyat meydanını genişləndirməyə<br />
xidmət edirmiş.<br />
Cənub-şərqdən bayır tərəfdə kontrforsu əhatə edən yarımbürclər qalmışdır. Bu<br />
qalanı hörgü üsullarının fərqinə görə iki hissəyə bölmək olar: hamar hörgülü aşağı hissə<br />
və arası zaman keçdikcə ovulub tökülmüş əhəng suvaqla doldurulmuş daşların növbə<br />
ilə batıq və çıxıntı şəklində hörüldüyü yuxarı hissə. Hər mərtəbədə işıq düşməsi və<br />
ehtimal ki, dənizə tərəf atəş açmaq üçün mazğal tipli bir pəncərə var.<br />
İkinci mərtəbədən başlayaraq hər mərtəbədə taxça var. Giriş qapısının üstündə<br />
qalanın bütün hündürlüyü boyu divarın arasında saxsı boru hörülmüşdür. Bəzi<br />
tədqiqatçılar həmin taxçaları və saxsı borunu qalanın kanalizasiyası ilə bağlayırlar. 30<br />
Qalanın içərisində divarın cənub tərəfində su quyusu var. Qalanın cənub-qərb tərəfində,<br />
yerdən təqribən 14 m hündürlükdə kitabə həkk olunmuşdur. Kufi xətlə yazılmış dörd<br />
sözdən ibarət ikisətirlik bu müxtəsər kitabə belə oxunur:<br />
"Məsud bin Davud qübbəsi". 31<br />
Kitabədə tarix göstərilməməsi və qalanı tikdirmiş feodalın adının çəkilməməsi<br />
Qız qalasındakı kitabənin sifarişçi şəxs ə deyil, onu tikən memara, Mərdəkandakı<br />
dairəvi qalanı tikmiş memarın atası -XII əsrin ikinci yarısında yaşamış Məsud ibn<br />
Davuda məxsus olduğunu hesab etməyə əsas vermişdir. 32 Çox ehtimal ki, Qız qalası<br />
dördkünc Mərdəkan qalasından və başqa yerlərdə olduğu kimi, üzərində onun<br />
şirvanşah, yaxud başqa bir feodal tərəfindən tikildiyi göstərilən kitabə olan qala divarı<br />
ilə əhatə olunubmuş. Qız qalasının yaxınlığında qazıntı aparılarkən qala divarının<br />
qalıqları aşkar edilmişdir. Kitabənin tipik formalı kufi xətti onu XI-XII əsrlərə aid<br />
etməyə imkan verir. 33<br />
Qız qalası ilə bağlı bir sıra əfsanələr var. 34<br />
Bu əfsanələrdən ən çox yayılanı Y.A.Paxomovun söylədiyi əfsanədir: " Bir şah<br />
öz qızına evlənmək istəyir. Atasının arzusuna tabe olmaq istəməyən qız onun üçün qala<br />
tikdirməsını şərt qoyur. Qala tikilib qurtardıqdan sonra, bir varianta görə (İ.Berezin,<br />
Səyahətnamə, c.I, s.225) qız oraya sığınır, başqa bir varianta (S.Q.Qmelin,<br />
Səyahətnamə, c.III, s.80) görə isə özünü qalanın başından dənizə atır. Konstruksiya<br />
sadəliyi, təfərrüatın və müsəlmanlıq ünsürlərinin olmaması Bakı qalası haqqındakı bu<br />
əfsanəni qədim keçmişlərə aid etməyə imkan verir". 35<br />
Əfsanədə əksini tapmış nikah növü Sasanilər dövründə müqəddəs adət kimi<br />
mövcud olmuşdur. Məlumdur ki, II Yəzdigərd (439-457-ci illər) maqların təkidi ilə<br />
Ermənistana, Gürcüstana, Albaniyaya və digər əyalətlərə məzdəizmi məcburi surətdə<br />
öyrənmək barədə fərman, "ataların qızlarına, qardaşların bacılarına evlənmələri" haqda<br />
əmr göndərmişdi. 36<br />
Qız qalası adlı qalalar təkcə <strong>Azərbaycan</strong>da və İranda deyil, Yaxın Şərqin bir sıra<br />
ölkələrində də vardır. İran tədqiqatçısı Bastaniyə Pərizi həmin Qız qalalarını su və<br />
məhsuldarlıq ilahəsi Anahidə (Nahidə) qədim sitayişlə əlaqələndirir. Məlum olduğu<br />
kimi, Avestada hər birinin allahı olan su, hava, od və torpaq müqəddəs ünsürlər sayılır.<br />
105
Change language