Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
edilmiş kitabədə Bakıda və Abşeronda yığılan vergilər haqqında müəyyən məlumat<br />
əksini tapmışdır. I Şah Abbasın fərmanının surəti olan bu kitabə XX əsrin əvvəlində<br />
yerində yeni məscid tikilmiş, qabaqlar mövcud olan daha qədim Cümə məscidinin giriş<br />
qapısının üstündə qoyulmuşdur.<br />
H.1024 (1615)-cü ilə aid bu fərmanda "Şirvanın Badkubə ölkəsində" yaşayan<br />
şiələrin Ramazan ayında yığılan bəzi vergilərdən azad edildiyi bildirilirdi. Fərmanda<br />
deyilirdi ki, şah "...Dovşan ilinin əvvəlindən icarəyə verilən tövcihatdan başqa, onların<br />
(şiələrin - S.A.) mübarək Ramazan ayında çatacaq bir aylıq malucəhatlarını sədəqə<br />
olaraq..." ləğv etmişdir. 104 Fərmanda daha sonra deyilirdi ki, "...Bu qərarla alınmış illik<br />
tiyul və məvacibi ləğv etsinlər. Onlar (tiyuldarlar) üçün təyin olunan məvacib həvalə<br />
divanına daxil edilir. Qeyd olunan ş əhərin malucəhatını ilbəil azaldıb, qalığını<br />
assiqnovka sahiblərinin kapitalına çevirsinlər. Zikr olunmuş ölkənin tiyul sahibləri<br />
fərmanda qeyd edildiyi kimi həyata keçirsinlər. Qeyd olunan ayın aylıq gəlirini öz<br />
tiyullarından çıxarılmış bilsinlər və rəiyyətdən heç bir tələb etməsinlər və məzkur<br />
ölkənin kələntəri, kəndxudaları və ağsaqqalları həqiqətdə (bilməlidir ki,) əgər şiələr<br />
içərisində bir sünni olsa və ya başqa yerlərdən birinin adamı orada olsa, bu<br />
yüngülləşdirmə onlara aid edilmir (yəni onlar bu vergidən azad edilmirlər - S.A.)". 105<br />
Bu fərmanda XVII əsrin əvvəllərində Bakıda mövcud olan bütün vergi növləri<br />
sadalanır. Ehtimal ki, icarəyə verilən tövcihat malucəhatın bir hissəsi olub, pula<br />
yığılırdı. 106 Fərmandan göründüyü kimi, XVII əsrdə bəzi vergilər icarəyə verilirdi.<br />
Sonra bir illiyə verilən bəxşiş növü tiyuldan danışılır. İllik tiyul, yəni<br />
bağışlanmış ərazidən vergi yığmaq hüququ ləğv edildikdən sonra tiyuldarlar onlara<br />
təyin olunmuş məvacibi əskinas Divanından (Divan-i həvalə) alırdılar. Fərmanla<br />
əlaqədar malucəhatın yığılması ildən ilə azaldılırdı, bu vergidən qalan məbləğ isə<br />
əskinas sahiblərinin (ərbab-i həvalat) kapital fondu kimi əskinas Divanına daxil olmalı<br />
idi. Mətndən göründüyü kimi malucəhat, əsasən, yerli dövlət məmurlarından və<br />
hərbçilərdən ibarət olan tiyuldarların xərclərini ödəmək üçün yığılırdı.<br />
Həmin kitabə İsgəndər Münşinin şahın h.1024 (1615)-cü ildə "İranın bütün<br />
məmləkətlərinin şiələrini Ramazan ayında divana çatan torpaq vergisindən, hərəkət<br />
etməyən əmlakın icarə haqqından azad etməsinə" dair məlumatını təsdiq edir. 107<br />
Bu tədbir, ehtimal ki, müharibələr nəticəsində müflisləş miş Abşeron və Bakının<br />
vergi verən əhalisinin bir hissəsinin ağır vəziyyətini yüngülləşdirmək istəyindən irəli<br />
gəlmişdir. Verginin müvəqqəti olaraq ləğv edilməsi yalnız şahın yeritdiyi siyasətlə<br />
bağlı imtiyazlara malik olan şiələrə şamil idi.<br />
Kitabədə adı çəkilən bəzi vəzifəli şəxslər - kələntərlər, kəndxudalar, ağsaqqallar<br />
- şəhər idarəçiliyində mühüm rol oynayırdılar. ―Təzkirət əl-müluk"un verdiyi məlumata<br />
görə, kələntərin vəzifələrinə şəhər məhəllələrinin kəndxudalarını, əsnafların<br />
ağsaqqallarını təyin etmək daxil idi. 108 Hər məhəllənin sakinləri və hər bir əsnafın<br />
üzvləri öz aralarından etibarlı bir adam seçib onun üçün ş əhadətnamə tərtib edir və<br />
məvacib təyin edirdilər. Kələntərin müavini və köməkçisi naibin möhürü ilə<br />
təsdiqlənmiş sənədi kələntərə gətirərək ondan şəhadətnamə (təliqə) və öz namizədləri<br />
üçün fəxri paltar alırdılar. Bundan sonra həmin şəxs onların işlərini idarə edirdi. 109<br />
196
Change language