Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
olmuşdur. Antik müəlliflər xəbər verirlər ki, yunanlar, farslar, ərəblər, müharibə vaxtı<br />
yanar neftdən istifadə edərək, düşmənə içərisində yanan kükürd və neft olan qablar<br />
atmışlar. 9 Ərəb mənbələrində deyilir ki, ərəb və fars qoşunlarının tərkibində xüsusi<br />
yanar neftatan dəstələr olmuşdur. "Dərbəndnamə"də xəbər verilir ki, xəlifələr neft<br />
quyularını və duz mədənlərini Şirvan hakimlərinin əlindən alaraq, onları vəqf kimi<br />
Dərbənd qazilərinə bağışlayırdılar. Bu məqsədlə xəlifələr xüsusi məmurlar təyin<br />
edərək, həmin mədənlərdən gələn gəliri yığıb, keçidləri qoruyan əsgərlər arasında<br />
bölmək üçün Dərbəndə göndərilməsini onlara tapşırmışdılar. 10<br />
777-ci ildə xəlifə əl-Mehdi (775-785) Dərbəndin ətrafından illik xəracı yığıb onu<br />
qalanın müdafiəçiləri və şəhər əhalisi arasında bölməyi əmr etmişdi. 11 873-cü ildə<br />
Şirvan hakimi xəlifə əl-Mütəmidin (870-892) vəqf kimi Dərbənd əhalisinə verdiyi hər<br />
şeyi onların əlindən aldı. 12<br />
"Dərbəndnamə"də deyilir ki, h.270 (883/84)-ci ildə xəlifə (Mötəmid- S.A) n e f t<br />
q u y u l a r ı n ı n v ə d u z m ə d ə n l ə r i n i n y a r ı s ı n ı (seyrəltmə mənimdir - S.A.)<br />
şirvanlılardan alaraq vəqf şəklində Dərbənd əhalisinə bağışladı. O, Bakıda dəniz<br />
sahilində anbar qazılmasını əmr etdi. Yer qazılarkən üzərində neft və duz mədənlərinin<br />
Dərbəndin vəqfi olduğu yazılmış böyük bir daş tapıldı. Xəlifə bundan xəbər tutduqda<br />
fərman verdi. Orada deyilirdi ki, kim həmin neft və duz mədənlərini Dərbənd əhalisinin<br />
əlindən alsa, Allahın və peyğəmbərin düşməni olacaqdır; h.272 (885)-ci ildə o, b ü t ü n<br />
n e f t v ə d u z m ə d ə n l ə r i n i n (seyrəltmə mənimdir- S.A.) şirvanlılardan<br />
alınıb Dərbənd əhalisinə bağışlanmasını əmr etdi və bundan sonra Məhəmməd ibn<br />
Əmmarı həmin mədənlərin rəisi təyin etdi ki, onların gəlirini keçidləri qoruyan<br />
əsgərlərə paylamaq üçün Dərbəndə göndərsin. 13<br />
IX əsrdə Şirvanın hakimi şirvanşah Məhəmməd ibn Yəzid oldu. O, inanılmış<br />
şəxs kimi, hasilatı qəbul edib, qəbz vermək üçün neft və duz mədənləri üzərində rəis<br />
təyin etdi. Məhəmməd ibn Yəzid neft və duz haqqında yeni fərman yazaraq, onların<br />
mədaxilini Dərbənd əsgərlərinə bağışladı (vəqf verdi). Şirvanşah, bütün əmirlər və<br />
canişinlər Dərbənd hakiminə möhürlə təsdiqlənmiş qəbz verdilər, itaət göstərməyənləri<br />
lənətləyən fərman yazdılar. Rəislər ona görə təyin edilirdilər ki, Dərbənd əhalisinin<br />
gəliri israf olunmasın, şirvanşah özü isə "bir dənəciyə, bir dinara da tamah salmasın". 14<br />
Göründüyü kimi, Şirvanşahlar Dərbəndin müdafiəsinə böyük əhəmiyyət verir,<br />
-hətta gəlirləri yığıb Dərbənd hakiminə vermək üçün xüsusi şəxslər - rəislər təyin<br />
edirdilər. Lakin Dərbənd hakimlərinin həmin pulları mənimsədiyi hallar da olurdu. 15<br />
Mərkəzi hakimiyyət zəiflədikdə və Xilafət tənəzzülə uğradıqda yerli hakimlər -<br />
istər Şirvanşahlar, istərsə də Dərbənd hakimləri - neftin və duzun gəlirini özlərinə<br />
götürürdülər. 16 H.290 (902)-cı ildə, xəlifə Müktafi (902-908) zamanında Bişütur<br />
"Dərbəndin hakimi təyin olundu. O, Dərbənd əhalisinə pul verilməsini dayandırdı<br />
və neftin, duzun və kəndlərin digər məhsullarının bütün gəlirini mənimsədi. Hər bir<br />
vəsaitdən məhrum olan əsgərlər ticarət və muzdurluqla məşğul olmağa başladılar və<br />
tezliklə Dərbənddə iğtişaşlar və pozğunluq meydana gəldi". 17<br />
VII əsr alban salnaməsinə, Bəlazurinin VIII əsrə, "Dərbəndnamə"nin VIII-IX<br />
əsrlərə aid yuxarıda gətirilən materiallarına isnad edərək belə bir nəticəyə gəlmək olar<br />
47
Change language