Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
olmalıymış? Bu sualın cavabını XIII əsrin əvvəlinə aid gürcü mənbəyində tapırıq.<br />
Orada 1191-ci ildə Şamaxıda şəhəri yerlə-yeksan edən zəlzələ baş verdiyi göstərilir.<br />
Şamaxı dağıldıqdan sonra Şirvanşahların iqamətgahı Bakıya köçürülür. Gürcü<br />
salnaməsində Bakı şəhərinin VII əsr erməni coğrafiyasında təsbit olunmuş adının -<br />
Baqavanın qorunub saxlanması bizə bu iki adı eyniləşdirməyə imkan verir. 114<br />
XIX əsr İran müəllifi Məhəmmədhəsən xan Etimad əs-Səltənə Sasani dövrü<br />
tarixçisi Həmzə əl-İsfahaninin Sasanilər dövründə Dəryaye-Akfudə adlandırılan Xəzər<br />
dənizi haqqında məlumatına istinad edərək, Akfudəni Bakının qədim adı sayır. 115 XVII<br />
əsrdə qədim fars mənbələri əsasında tərtib olunmuş fars dili lüğəti "Bürhane-qate"də<br />
"Akfudə" sözündə Həmzə əl-İsfahaninin məlu matı təsdiq olunur. 116<br />
Çağdaş İran müəllifi Bastani Pərizi Bakının qədim müqəddəs şəhərlərdən biri və<br />
onun adının müqəddəs "boq" sözündən nəşət etdiyini yazır. Və ehtimal ki, onun adı<br />
atəşpərəstlərin bu şəhərdəki ziyarətgahı və məbədi ilə bağlıdır. 117<br />
"VII əsr erməni coğrafiyası"nda Sarmatiyada , "Qafqaz dağları qollarının gəlib<br />
çatdığı və dənizdə nəhəng istehkam olan Dərbənd divarının ucaldıldığı Xəzər dənizinin<br />
lap yaxınlığındakı" ərazilərdə yaşayan 53 xalqın, o cümlədən xellərin, kaspilərin,<br />
şirvanların, ijamaxların, baqanların, maskutların adları sadalanır. 118 Mətndə<br />
xatırlanan "baqanlar" etnonimi, ehtimal ki, "baqa", yaxud "baq", vəni, "boq"<br />
sözündəndir. "An" orta İran dillərində cəm şəkilçisidir. (Sonralar, orta əsr<br />
toponimlərində "yer", "yaşayış yeri" bildirmişdir). Beləliklə, "baqan" sözü<br />
"atəşpərəstlər" mənasını bildirə bilər. Xəzər dənizinin qərb sahillərindəki baqan<br />
tayfasının yayıldığı həmin ərazi Abşeronda və Bakıda olmuş və cənubda Muğana,<br />
şimalda isə Dərbəndə qədər uzanmışdır.<br />
Abşeron toponimikasında qorunub saxlanmış tayfa adları tədqiqatçıya müxtəlif<br />
tarixi dövrlərdə onun əhalisinin etnik tərkibini müəyyənləşdirməyə imkan verir. Bir çox<br />
hallarda söz birləşməsindən ibarət olan xüsusi adlar da yerin qədim sakinlərinin dil və<br />
dini əlamətlərini açıqlamaq baxımından mühüm mənbədir. Məlumdur ki, hidronimlər<br />
kimi toponimlər də çoxyaşarı olub, min illər boyu qorunub saxlanmaqla, nə vaxtlarsa<br />
həmin ərazidə yaşamış xalqların adlarını özlərində əks etdirirlər.<br />
Xatırlanan coğrafiyada göstərilən xalq adları öyrənilərkən aydın olur ki, bir sıra<br />
şəhər və vilayətlərin adları qədim zamanlarda bu yerlərdə yaşamış tayfaların adlarından<br />
götürülmüşdür. Bu ehtimalı Abşeron toponimikasının öyrənilməsi də təsdiq edir.<br />
Məsələn, qədim müəlliflər iqrar edirdilər ki, Kaspi dənizinin adı kaspi tayfasının 119<br />
adındandır. Abşerondakı Məşqədə (indiki Maştağa) kəndinin adını Xəzər dənizinin<br />
sahillərində yaşamış maskutlar vermişlər. 120 Maskutlar antik müəlliflərdə adı çəkilən<br />
massaketlərdir. 121 Xellər qədim türk tayfası xaylandurların müxtəsər adıdır, ijamaxlar<br />
Bu coğrafiyanınn müəllifi Sarmatiya dedikdə <strong>Azərbaycan</strong>ın şimal hissəsini, Dağıstanı<br />
və Şimali Qafqazdakı digər bölgələri nəzərdə tutur.<br />
33
Change language