Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
qayırılmış qablardan, tabaqlardan, taslardan, dolçalardan, əhəngdaşından (şirli<br />
keramika - S.A.) və qızıldan düzəldilmiş satıllardan, bununla yanaşı nəfis şüşə<br />
qablardan, rəngli büllurdan və əla cəvahiratdan istifadə edirdilər". 3 Bakı qalası<br />
(İçərişəhər) ərazisində aparılan qazıntılar zamanı şirvanşahların, feodalların, habelə<br />
dövlətli şəhərlilərin istifadə etdikləri VIII-X əsrlərə aid çoxlu miqdarda gözəl şirli saxsı<br />
qab, şüşə məmulat qırıqlarının tapılması ərəb mənbələrinin məlumatlarını təsdiq edir.<br />
Məzyədilər Xilafətin vassalı olan ilk müsəlman Şirvanşahlar sülaləsi idi. Onlar<br />
Bərdədə oturan ərəb canişininə - əmirə tabe idilər. Əmirlər ərəblərin qoyduqları yerli<br />
hakimlərin fəaliyyətinə, şəhər və kənd əhalisinin üzərinə qoyulan vergilərin (cizyə,<br />
xərac ve s.) yığılmasına nəzarət etməli idilər. 4 Əmir öz bölgəsindəki qoşunun<br />
komandanı, inzibati aparatın başçısı idi. Ərəblərin hökmranlığı dövründə Bakının neft<br />
quyuları və duz mədənləri vəqf kimi Dərbənd qazilərinə verilmişdi. Şirvanşahlar neft<br />
quyularından və duz mədənlərindən vergiləri (rüsum ən-nəffətə və-1-məllaha)<br />
toplamaq və yığılan vəsaiti Dərbənd qazilərinə göndərmək üçün xüsusi vergi yığanlar<br />
təyin edirdilər. Vəqf təsisatı çoxdan mövcud idi. Şirvanşah Heysəm ibn Məhəmməd<br />
Şirvanın bir neçə kəndinin məhsulunu da həmin məqsəd üçün ayırmışdı. 5<br />
X əsrdə Şirvan şəhərlərində - Bakıda, Şamaxıda, Dərbənddə ölkənin siyasi<br />
həyatına müdaxilə etməyə başlayan rəislərin - sex təşkilatlarının, yaxud tacir silklərinin<br />
başçılarının hakimiyyəti gücləndi. Haşimilər sülaləsinin hakimiyyət sürdüyü<br />
Dərbənddə iğtişaşlar baş verdikdə rəislər şəhər əhalisi ilə birlikdə tez-tez öz hakimlərini<br />
qovaraq şirvanşahı şəhərə hakim olmağa dəvət edirdilər. 6 Şirvanşahlar sülaləsinin<br />
nüfuzu əl-Babın yerli zadəganları arasından çıxmış Haşimilər sülaləsinin nüfuzundan<br />
qat-qat üstün idi. Şirvanşahlar Dərbəndə sahib olmaq uğrunda bu şəhərin hakimləri,<br />
habelə, öz ərazilərini genişləndirmək məqsədilə qonşuları ilə tez-tez müharibə<br />
aparırdılar. H.382 (992)-ci ildə Qəbələ rustağında şirvanlılarla şəkərlilər arasında<br />
şiddətli vuruşma baş verdi. Döyüşdə şirvanşahın vəziri Müsəddid ibn Həbəşi öldürüldü,<br />
onunla birlikdə Şirvan qoşununun adlı-sanlı 400 süvari əsgəri də həlak oldu. 7<br />
Şirvanşahlar süvari döyüşçülərdən və daimi ordudan (əsgər) ibarət yerli qoşun (cünd)<br />
saxlayırdılar. Onlar hərbi quruculuqda muzdlu döyüşçülərdən də geniş istifadə<br />
edirdilər. Belə ki, h.455 (1063)-ci ildə Arran hakimi Əbüləsfər Şirvanın paytaxtını<br />
mühasirəyə alarkən "Ləkz və diduvan (Dağıstandakı dido tayfası) zadəgan<br />
gənclərindən" 50 süvari öldürülmüşdü. Şirvanşah qoşununun tərkibində qarnizon<br />
xidməti göstərən qeyri-nizami dəstələr (növbətiyyə) də var idi. Onlar hər ay<br />
dəyişdirilirdilər. 8 Şirvanşahların silahlı mühafizəçiləri (qulamları), nökərləri (xadim) və<br />
qulları vardı. Onlar müstəqil hökmdar kimi öz adlarından xütbə oxudurdular. 9<br />
Şirvanşahlar sarayında vəzirlər böyük nüfuza və hakimiyyətə malik idilər.<br />
Şirvanşahlar onlarla hesablaşırdılar. Belə ki, vəzir İbn Əl-Məraqi hakimiyyəti ələ<br />
keçirməyə cəhd göstərərək, şirvanşah Məhəmməd ibn Yəzidi və onun qardaşı Əhmədi<br />
qətlə yetirmişdi. 10<br />
Bizim əlimizdə VIII-X əsrlərdə Bakının sosial təbəqələri və şəhər idarəçiliyinə<br />
dair mənbələrin məlumatı yoxdur. Lakin "Tarix əl-Bab"ın Şirvanın başqa şəhərləri<br />
haqqında verdiyi məlumatlar bu məsələni Bakı ilə əlaqədar da müəyyən dərəcədə<br />
58
Change language