Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ki, ərəblərin vaxtında o qədər çox neft çıxarılmışdır ki, xəlifələr Xilafətin şimal<br />
sərhədini köçərilərin basqınlarından qoruyan qarnizonu onun gəliri hesabına saxlaya<br />
bilmişlər.<br />
Bakı nefti ölkənin hüdudlarından uzaqlarda da məlum idi. Daha sonrakı<br />
mənbələrdə (X əsr) Bakı nefti və Bakı şəhərinin özü haqqında ətraflı məlumat verilir.<br />
Məsələn, ərəb coğrafiyaşünası əl-İstəxri 930-cu ildə Bakıda ağ və tünd boz neft<br />
çıxarıldığını yazmışdır. 18 "Bu ölkələrin sahillərini Təbəristan dənizi 19 yuyur. Bab<br />
əl-Əbvabın şəhərləri həmin dənizin ətrafındadır və bu dənizdəki Bakı və Muğan<br />
şəhərlərində ağ və tünd boz neft mənbələri, onların arasında isə dəniz körfəzi var;<br />
burada "sərmahlar" 20 tutur və bütün ölkələrə ixrac edirlər...". 21 Göründüyü kimi, bu<br />
dövrdə Abşeronda müxtəlif növ neft çıxarılırdı ki, onların arasında ağ neft daha<br />
qiymətli sayılırdı. Abşerondan başqa, köhnə Bakı qalasının lap yaxın lığında, dənizin<br />
sahilində də neft quyuları var idi. Bunu Bayıl rayonundakı buxta torpaqla doldurularkən<br />
aşkar olunmuş qədim quyu nişanələri də təsdiq edir. Əl-İstəxri daha sonra Xəzər<br />
dənizinin sahilində balıqçılığın inkişaf etdiyini xəbər verir. Bir sıra balıq növləri başqa<br />
ölkələrə də aparılırdı. Xəzər dənizinin qərb sahillərində balıqçılığın inkişafı barədə<br />
antik və erkən orta əsr müəllifləri də məlumat vermişlər. 22 Əl-İstəxrinin məlumatları ilə<br />
yanaşı, 942-ci ildə Bakıda olmuş ərəb səyyahı Əbu Düləf də şəhəri aşağıdakı şəkildə<br />
təsvir etmişdir. "Mən Böyük Təbəristan dənizinin sahili ilə Şirvan vilayətlərindən olan<br />
Bakuyə deyilən yerə gəlib çatanacan ağacların altı ilə səksən fərsəng yol getdim.<br />
Burada neft mənbəyi gördüm. Onun gündəlik icarə haqqı (qəbələsi) min dirhəmdir.<br />
Yanında gecə-gündüz fasiləsiz olaraq zanbaq kimi ağ neft axan başqa bir mənbə də var.<br />
Onun da icarə haqqı elə birincininki kimi idi". 23<br />
Əbu Düləfin bu məlumatı çox qiymətlidir, belə ki, hər birindən gündə 1000<br />
dirhəm olmaqla təkcə iki quyunun gəliri haqqında təsəvvür yaradır. 24<br />
Bu məbləğ həmin dövrdə böyük miqdarda neft hasil olunduğunu və ərəblərin<br />
vaxtında neft istehsalında icarədarlıq sisteminin mövcudluğunu göstərir. Gətirilən<br />
parçada xatırlanan icarə haqqına gəldikdə isə, görünür burada söhbət icarədarlara<br />
verilən dövlətə məxsus neft quyularından gedir və hər quyudan götürülən 1000 dirhəm<br />
məbləğində gəlir isə dövlətin icarədardan aldığı icarə pulu idi. Neft quyularının bu cür<br />
istismar üsulundan sonralar, monqollar və digər istilaçılar dövründə də istifadə<br />
edilmişdir.<br />
Neftdən məhdud şəkildə istifadə olunması böyük gəlir gətirə bilməzdi. Əbu<br />
Düləfın gəlirin məbləğinə dair gətirdiyi rəqəm, yuxarıda deyildiyi kimi, o vaxtlar neftin<br />
hərbi texnikada geniş tətbiq edilməsi ilə izah olunur. Xəzərlərlə və Bizansla vuruşan<br />
müsəlman orduları haqqında hekayətlərdə daim neftdən istifadə edən dəstələr, bir növ,<br />
artilleriya hissələri idi. Neft hasilatından alınan böyük gəliri məhz onun hərbi texnikada<br />
belə geniş tətbiqi ilə izah etmək müm-kündür. 25<br />
Bakıda ağ neft çıxarılması barədə əl-Məsudi də məlumat verir. O, həmçinin<br />
yerdən püskürən od mənbələrini də xatırlayır. 26<br />
"Bu dənizdə Bakı deyilən yer var, Bab-əl-Əbvabın qonşuluğundakı Şirvan<br />
48
Change language