You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
2. ġƏHƏRĠN ĠQTĠSADĠ HƏYATI<br />
XVIII əsrin birinci yarısının sonlarında Şimali A zərbaycan şəhərləri dərin<br />
iqtisadi böhran içərisində idi. Ölkənin məhsuldar qüvvələri demək olar ki, qırxillik<br />
müharibə, feodal araçəkiş mələri, şah hakimiyyəti və yerli feodallar tərəfindən<br />
amansızlıqla yatırdılan kəndli üsyanları 1 nəticəsində dağılmışdı. Bakı xanlığının<br />
paytaxtı, Abşeronun iqtisadi və siyasi mərkəzi olan Bakı, <strong>Azərbaycan</strong>ın başqa şəhərləri<br />
kimi təsərrüfat düşkünlüyü keçirirdi. Lerx 1747-ci ildə ikinci dəfə Bakıda olarkən şəhər<br />
həyatının tənəzzülə uğradığını qeyd etmişdi. 2<br />
Mənbələrdə bu dövrdə böyük miqdarda neft hasilatının və İrandan başqa, digər<br />
ölkələrə neft ixracatının üstündən sükutla keçilir. 3 Artıq 1733-cü ildə neft hasilatının 4<br />
kəskin şəkildə aşağı düşməsi qeyd olunurdu. Ehtimal ki, bu, XVIII əsrin birinci<br />
yarısının axırlarınadək davam etmişdir. Daha sonrakı mənbələrdə şəhərin iqtisadi<br />
həyatının müəyyən qədər dirçəldiyi xəbər verilir. Xanlıq hakimiyyəti natural<br />
təsərrüfatın feodal məhdudiyyətinə, texnikanın ibtidailiyinə və geriliyinə baxmayaraq,<br />
Nadir şahın hakimiyyət dövrünə nisbətən mütərəqqi idi.<br />
İqtisadi tənəzzül, ehtimal ki, XVIII əsrin 70-ci illərinədək davam etmişdir. Bakı<br />
xanlığı 70-ci illərdə öz ərazisini qonşu xanlıqların ərazisi hesabına genişləndirən Quba<br />
xanlığından vassal asılılığına düşdü. 5 Bu, Bakı xanlığının iqtisadiyyatına əlverişli təsir<br />
göstərdi. Belə ki, bununla ona tez-tez basqın edən feodalların hücumlarına son qoyuldu.<br />
Bundan başqa şəhər həyatının canlanmasına Rusiya ilə XVIII əsrin birinci<br />
yarısının sonunadək xeyli aşağı düşmüş ticarət əlaqələrinin yenidən inkişafı da kömək<br />
edirdi.<br />
Bir sıra xanlıqların qubalı Fətəli xan kimi dövlət xadiminin başçılığı altında<br />
birləşməsi Bakı şəhərinin də inkişafına əlverişli təsir göstərdi.<br />
1770-ci ildə Rusiya A kademiyasının üzvü Samuil Qotlib Qmelin yolüstü Bakıda<br />
olmuş, şəhəri və onun neft mədənlərini müfəssəl təsvir etmişdir. Bu vaxtlar Abşeronun<br />
qərb hissəsindən başqa şəhərin iki verstliyində, Qmelinin sözlərinə görə yerli sakinlərin<br />
Bel (ehtimal ki, Bayıl - S.A.), rusların isə "şah bazarı" adlandırdıqları indiki Bayıl<br />
rayonunda da neft çıxarılırdı. 6 Burada "iki sajın dərinliyində perpendikulyar və dəyirmi<br />
şəkildə qazılmış pərakəndə halda..." 7 yetmişdən çox neft quyusu var idi. Başqa<br />
quyulardan çıxarılan neftin doldurulduğu neft anbarı da burada idi. O möhürlənmişdi.<br />
Bayıl nefti keyfiyyətcə Abşeron neftindən aşağı idi. Onu ancaq Salyana aparırdılar.<br />
İrana isə yüksək keyfiyyətli neft göndərilirdi. Abşeron neftinə tələbat böyük idi və on<br />
beş funtluq batmanı beş qəpiyə satılırdı. 8 Ağ neft xüsusi qurğu vasitəsilə - "kubdan<br />
keçirməklə" emal olunurdu. İkiqat emal zamanı neft qatılaşır və rəngi dəyişilmirdi.<br />
216
Change language