Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Voynoviçi təbrik etmək və qulluq göstərmək təklifi ilə onun yanına elçilər göndərdi.<br />
Qraf Voynoviç onun təbrikinə cavab verərək, Bakıda və Dərbənddə ticarət edən rus<br />
tacirləri ilə bağlı bəzi məsələləri onunla nizama salmaq istədiyini bildirdi. 27 Onlar<br />
avqustun 13-də danışıqlar aparmaq üçün görüşdülər. 28<br />
Qablitsin məlumatına görə, xanla Voynoviç arasında danışıqlar avqustun<br />
axırınadək davam etdi və Voynoviçin bütün tələblərinin qəbul olunması və xandan rus<br />
tacirləri üçün olduqca əlverişli iltizam alması ilə başa çatdı. 29<br />
1782-1783-cü illərdə hələ sağ olan Hacı Məlik Məhəmməd xan Bakı xanı idi,<br />
lakin, əslində Bakı xanlığını idarə edən Fətəli xanın ali hakimiyyətinə tabe idi.<br />
A.Bakıxanov Məlik Məhəmməd xana belə bir müsbət xarakteristika verir:<br />
"Hicri 1196-cı (1781) ildə dindar, ədalətli bir əmir olan bakılı Hacı Məlik Məhəmməd<br />
xan Hacı Mirzə Məhəmməd xan oğlu 11 yaşlı oğlu II Mirzə Məhəmməd xanı dayısı<br />
Fətəli xanın himayəsi altında Bakı hakimi təyin etdi. Özü Ətabətə (Kərbəlaya və<br />
Nəcəfə) ziyarətə gedib, Nəcəfi-əşrəfdə vəfat etdi". 30<br />
Lakin Məlik Məhəmməd xanın Bakıxanov tərəfindən göstərilən ölüm tarixi<br />
(1781-ci il) dəqiq deyil; Məlik Məhəmməd xanın onun oğlunun göstərdiyi ölüm tarixi -<br />
1784-cü il daha düzdür. 31 <strong>Azərbaycan</strong>ın bir neçə xanlığının tabe olduğu qubalı Fətəli<br />
xan bütün Şirvana sahib idi. Fətəli xanın həddi-büluğa çatmamış bacısı oğlu Bakı xanı<br />
II Mirzə Məhəmməd xan onun qəyyumluğu altında idi. 32 Xanlığı, əslində, azyaşlı xanın<br />
anası Xədicə Bikə idarə edirdi.<br />
1789-cu ildə Fətəli xan qəflətən xəstələndi. Artıq sağalmayacağını hiss edən<br />
Fətəli xan tələsik bacısı Xədicə Bikənin yanına, Bakıya getdi və h.l203-cü ildə (22 mart<br />
1789-cu ildə) orada 53 yaşında öldü. 33 Bunu onun Şıx kəndində məscidin həyətində -<br />
məzarlıqdakı qəbrində qoyulmuş mərmər başdaşındakı kitabə təsdiq edir. 34 II Mirzə<br />
Məhəmməd xan dayısı qızı, Şeyxəli xanın bacısı Xanbikə xanımla evlənmişdi.<br />
H.1205 (1791)-ci ildə Bakı xanlığını ələ keçirməkdə ona kömək göstərərsə,<br />
Əhməd xana xərac verməyi vəd edən II Mirzə Məhəmməd xanın əmisi, I Mirzə<br />
Məhəmməd xanın oğlu Məhəmmədqulu ağanın fitnəkarlığı nəticəsində Fətəli xanın<br />
böyük oğlu, onun varisi Əhməd xanla Bakı xanı II Mirzə Məhəmməd xan arasında<br />
ədavət düşdü. 35<br />
Bakı xanlığında xanlar arasında çəkişmə, əsasən, böyük gəlir gətirən neft<br />
mədənləri üstündə baş verirdi.<br />
Bakıxanovun məlumatına görə Əhməd xan Salyana yürüş bəhanəsi ilə qoşunun<br />
bir hissəsini Bakıya, heç nədən xəbəri olmayan II Mirzə Məhəmməd xanın üstünə<br />
göndərdi. Gizlincə Bakıya gələn Məhəmmədqulu ağa öz tərəfdarlarını toplayıb qalanın<br />
təslim olması üçün hazırlıq apardı. Nəticədə Məhəmmədqulu ağa bütün istehkamları<br />
ələ keçirdi, II Mirzə Məhəmməd xan isə həbs olunub Qubaya göndərildi. Lakin Bakıda<br />
möhkəmlənən Məhəmmədqulu xan qubalı Əhməd xana vəd verdiyi xəracı verməkdən<br />
boyun qaçırdı. Tutduğu düşünülməmiş işdən peşman olan Əhməd xan II Mirzə<br />
Məhəmməd xanı qoşunla birlikdə Bakı qalasını tutmağa göndərdi. Əhalinin xəyanət<br />
etməsindən qorxan Məhəmmədqulu xan onların I Mirzə Məhəmməd xanın Nadir şah<br />
vaxtında topladığı xəzinəni qarət etməsinə imkan verdi. Şəhər əhalisi tərəfindən dəf<br />
204
Change language