Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

abidənin uzunluğu təqribən 180, eni isə 40 metrdir. 68 Bürclər (15 sayda) divarla
birləşdirilmiş və divarın yuxarı hissəsi ərəb hürufatı ilə yazılmış kitabə zolağı ilə
əhatələnmişdir. Üzərində kitabə olan belə daşlardan hər birinin uzunluğu təqribən 70
sm-ə, eni 25-dən 50 s m-ə, qalınlığı 15-25 s m-ə çatırdı.
Kitabələrdən başqa, daşların bəzilərində insan başları (çox vaxt taclı) anfasdan
qabartma təsvir olunmuşdur. Bəzi təsvirlər qaçan heyvanlara - camışa, öküzə, qoyuna
oxşayır. Şir, it, dəvə və i.a. başlarının təsvirlərinə də rast gəlinir. Ən maraqlı tapıntı
üzərində təbii ölçüdə iki at barelyefinin hissələri olan iki daş idi. Arxeoloji iş aparıldığı
bütün müddət ərzində suyun altından üzərində kitabə olan 636 daş tapılıb çıxarılmışdır.
İki daşın üzərində ərəb hürufatı ilə " Usta Zeynəddin ibn Əbu Rəşid Şirvaninin işidir"
sözləri həkk olunmuşdur. 69
Qalanın tikilmə tarixinin ilk göstəricisi şirvanşah III Fəribürzün divar
hörgüsündə tapılmış XIII əsrin birinci çərəyinə aid sikkəsi olmuşdur. 70 Bir qədər sonra
h.63 ...tarixli kitabənin bir parçası və nəhayət, 1946-cı ildə həmin tarixin tam halda -
h.632 (1234- 1235)-ci il - təkrar edildiyi kitabə tapılmışdır. 71
Kitabədə şəxs adlarından "Məhəmməd ibn Yəzid", "Xalid", "Əli", "Mənuçöhr",
"Güştəsb", "Gərşəsf‖, "Fəribürz", 72 ləqəblərdən -"Cəlaləddin", "Camaləddin",
titullardan - "sultan", "şah" və i.a. rast gəlinmişdir. 73 Bundan başqa, daşlardan birinin
üzərində "Bəndər-i Baku", yəni "Bakı limanı" sözlərini oxumaq mümkündür. Ehtimal
ki, insan və heyvan təsvirlərini daş üzərində həkk etmiş rəssam "Rəşid ən-Nəqqaş"ın da
adı çəkilir.
Kitabə "bismillah" sözü ilə başlayır, sonra imarətin hakimiyyəti dövründə
tikildiyi "əl-məlik əl-müəzzəm şirvanşah"ın adı çəkilir. Həmin kitabənin yanında iki
daş üzərində, ehtimal ki, imarətin tikintisinin hakimiyyəti illərində başa çatdırıldığı
Fəribürzün adı həkk edilmişdir. 74 Kitabənin mətnində Məzyədi Şirvanşahlar sülaləsinin
şəcərəsi verilmişdir.
Həmin daşların üzərindəki kitabələr bugünədək tam şəkildə oxunmamışdır.
Müxtəlif heyvanların təsviri, ehtimal ki, bu və ya digər şirvanşahın hakimiyyət illərini
göstərir. Məlumdur ki, orta əsrlərdə Yaxın Şərq ölkələrində bu və ya digər il heyvan
adları ilə adlandırılırdı. Tac qoyulmuş insan başlarının təsviri isə, ehtimal ki,
şirvanşahlar sülaləsinin ayrı-ayrı nümayəndələrinə məxsusdur.
1946-cı ildə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı burada ikisində ocaq olan
doqquz yaşayış evinin bünövrəsi aşkar edilmişdir. Qazıntı prosesində qara və qırmızı
rəngli bişmiş gil qab qırıqları, eləcə də bütöv qablar tapılmışdır. XII-XIII əsrlər üçün
səciyyəvi olan şirli qab qırıqlarına da təsadüf edilmişdir. Mərkəzi meydan ərazisindən
tapılmış keramika məmulatı arasında, ehtimal ki, su kəmərində istifadə edilən saxsı
boruların qırıqları aşkar olunmuşdur.
Buxtadakı imarətin tədqiqi göstərir ki, o, dəniz müdafiə qalası olmuşdur.
Abidənin 1962-ci ilin iyul ayında arxeoloq O.Ş.İs mizadə tərəfındən tədqiqi onun
atəşpərəstlik məbədinin yerində tikilməsinə 75 dair fərziyyəni təsdiq etmədi. Giriş
qapısının ensizliyi (1,25 m) onun karvansara olması versiyasını təkzib edir, Belə ki,
yüklənmiş dəvələr və atlar buradan keçə bilməzdilər. Qoruyucu divarlarının 1,5
110