You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Əliqulu ağa oğlu, bir neçə bəyin - dayısı oğlu və damadı Qasım bəy Mənsurxan bəy<br />
oğlunun və sair tərəfdarlarının səyilə hökumət başına keçdi". 42<br />
Lakin feodal araçəkiş mələri və xanlar arasında hakimiyyət davası qurtarmadı. II<br />
Mirzə Məhəmməd xan Quba qoşunu ilə Bakını yenidən mühasirəyə aldı və Hüseynqulu<br />
xanla müqavilə bağladı. Bu müqaviləyə görə bütün xanlıq və neft mədənləri onların<br />
arasında iki yerə bölünürdü. 43<br />
H.1209 (1795)-cu ildə Bakı xanı Hüseynqulu xan II Mirzə Məhəmməd xanın<br />
sadəlövhlüyündən istifadə edərək bir gecə qoşunla onun o zamankı iqamətgahı olan<br />
Balaxana qalasına hücum edib onu aldı, II Mirzə Məhəmməd xanı Qubaya çıxıb<br />
getməyə məcbur etdi. 44<br />
Bu zaman İranda vəkil Kərim xan Zəndin ölümündən sonra xan ların şah<br />
tac-taxtına sahib olmaq uğrunda araçəkiş mələri şəraitində bir neçə il ərzində İranın,<br />
demək olar ki, bütün əsas əyalətlərini və <strong>Azərbaycan</strong>ın şimal xanhqlarını tutmaq üçün<br />
müharibəyə başladı. Əvvəlcə o, xanların yanına elçilər göndərdi, tabe olmalarını tələb<br />
edərək, əks təqdirdə, müharibə ilə hədələdi. 45<br />
Ağa Məhəmməd xanın güclənməsini görən çar hökuməti 1792-ci ildə ikinci<br />
Rusiya-Türkiyə müharibəsi qurtarandan sonra <strong>Azərbaycan</strong> xanlıqlarının Rusiyaya tabe<br />
etdirilməsi üçün fəal siyasət yeritməyə başladı. 46 II Yekaterinanın general Qudoviçə<br />
verilmiş 8 may 1792-ci il və aprel 1793-cü il tarixli reskriptlərində Rusiyanın<br />
təbəəliyinə keçmək istəməyən xanlar barədə təhdid ifadə olunmuşdur. 47 II Yekaterina<br />
rus çarizminin duz, neft, xam Şirvan ipəyi, yun, mis, gümüş, faydalı qazıntılarla zəngin<br />
olan <strong>Azərbaycan</strong> barəsindəki ənənəvi siyasətini həyata keçirirdi. O, II Pyotr kimi<br />
Cənubi Qafqaz ölkələrindən keçən karvan ticarəti yollarına yiyələnmək və Astrabad<br />
vasitəsilə İran və Hindistanla birbaşa ticarət əlaqələri yaratmaq məqsədilə <strong>Azərbaycan</strong><br />
xanlıqları, xüsusilə Bakını zəbt etməyə can atırdı.<br />
Butkov bu illərdə, yəni, Hüseynqulu xanın hakimiyyəti dövründə baş vermiş<br />
bəzi hadisələri belə işıqlandırır. 1792-ci ilin sonlarında Hüseynqulu xan Rusiya<br />
hökuməti ilə onun Rusiya təbəəliyinə keçməsi məsələsinə dair danışıqlara başladı.<br />
Lakin Hüseynqulu xanın bu addımları Şeyxəli xanın narazılığına səbəb oldu. O,<br />
Hüseynqulu xanın xahişilə çariçanın yanına gedən məmurunu Dərbənddə tutub saxladı.<br />
Lakin elçi məlumatı general Qudoviçə başqa yolla göndərməyə macal tapmışdı.<br />
1793-cü il aprelin 19-da Hüseynqulu xanın bütün vilayəti ilə birlikdə Rusiyanın<br />
təbəəliyinə qəbul olunması haqqında "ali fərman" verildi. Təkcə xanın sədaqət andı<br />
içməsi qalırdı. Lakin bu zaman bəzi çətinliklər ortaya çıxdı. 48<br />
1793-cü ilin iyul ayında dərbəndli Şeyxəli xan məmuru Mirzə Həsəni özünün<br />
Rusiya təbəəliyinə qəbul olunması barədə ərizə ilə Georgiyevskə - general Qudoviçin<br />
yanına göndərdi. Ərizədə ona tabe olan torpaqlar arasında Bakının da adı çəkilirdi. Elçi<br />
xanın adından sədaqət andı içdi, 1793-cü il oktyabrın 9-da isə Qudoviç andı təsdiq<br />
etmək və imzalatmaq tələbi ilə Şeyxəli xanın yanına kapitan göndərdi. Lakin Şeyxəli<br />
xan bundan imtina etdi. Bu zaman Şey xəli xan artıq Rusiya təbəəsi sayılırdı və onun<br />
elçisi saraya aparılaraq, burada ali fərmanın verilməsini gözləyirdi. 49 Beləliklə, Bakını<br />
öz mülkü sayan Şeyxəli xan 1794-cü ilin ortalarında şəhəri almaq üçün qoşunla hərəkət<br />
206
Change language