You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
metrdən 2 metrədək qalınlığı onun Qız qalası kimi şəhəri dənizdən mühafizə edən<br />
möhkəm müdafiə qalası olduğunu göstərir.<br />
İmarətin tikildiyi dövrdə Bakı buxtasının konfiqurasiyasının əlamətdar cəhəti bu<br />
idi ki, istehkamın t ikildiyi yerlə Bakı təpəsi deyilən yeri birləşdirən bərzəx dənizdən<br />
yüksək olmasa da, hər halda, onun yuxarı səthi dənizlə eyni səviyyədə idi.<br />
Həmin bərzəxlə imarətin baş giriş qapısına çaparla və piyada rahatca<br />
yaxınlaş maq mümkün idi. Bərzəx, eyni zamanda kiçik bir sahəni - həmin bərzəxlə<br />
indiki Paris Kommunası adına gəmi təmiri zavodunun tikildiyi sahil arasındakı, bir növ,<br />
materikin içərisinə girmiş körfəzciyi Baku buxtasından ayırırdı. Belə kiçik körfəzcik<br />
-buxta o dövr gəmilərinin sığınması üçün kifayət idi. Həmin buxtanın hüdudları bəhs<br />
edilən imarətin yeri və indiki Paris Kommunası adına zavodun tutduğu ərazi idi. Həmin<br />
zavodun həyətində torpaq işləri aparılarkən bürc və divar bünövrələri aşkar edilmişdir.<br />
Rəssam Sergeyevin 1797-ci ildə çəkdiyi şəkildə həmin yerdə yarımbürclü qala divarları<br />
görünür. Beləliklə, sonralar su altında qalmış istehkam, habelə Paris Kommunası adına<br />
zavodun yerindəki istehkamlar bu buxtanın girişini qoruyurdular. Divarın yuxarı<br />
hissəsində binanın bütün perimetri boyu (400 metrə yaxın) üzərində kitabə, qabarıq<br />
insan və heyvan şəkilləri həkk edilmiş zolağın olması bu imarətin dünyəvi səciyyə<br />
daşıdığını göstərir.<br />
Naxışların zənginliyi və kitabəli zolağın dekorativ xarakteri imarətin dəbdəbəli<br />
mahiyyət daşıdığını göstərir. Bu abidə, XIII əsrin əvvəlində, Şirvanın təsərrüfat və<br />
iqtisadi həyatında yüksəliş müşahidə edilən III Fəribürzün hökmranlığı dövründə<br />
tikilmiş, yaxud bərpa olunmuşdur. 76 Bakının girəcəyində dəniz qalası dənizdən hücum<br />
ehtimalına qarşı zəruri idi. XII əsrin sonlarında Şirvanşahların, ehtimal ki, bu qalanın<br />
ətrafında dayanan dəniz donanması var idi. Bayır tərəfdən divar boyunca gəmiləri<br />
bağlamaq üçün deşikləri olan daşlar görünür.<br />
Bu abidə <strong>Azərbaycan</strong> ərazisində insan və heyvan barelyeflərinin təsviri şəklində<br />
memarlıq dekoruna malik yeganə qalmış nadir memarlıq abidəsidir. XIV əsrin ikinci<br />
yarısının müəllifi Arif Ərdəbili göstərir ki, Şirvanşah Axsitan (XII əsr) Şamaxı<br />
bölgəsində dağın başında daşdan yonulmuş gözəl insan surətləri olan daş hasarla əhatə<br />
olunmuş əlçatmaz Gülüstan qalasını tikdirmişdi. 77 1637-ci ildə Şamaxıda olmuş Oleari<br />
şəhərin yaxınlığında, dağda divarlarında insan başlarının heykəl təsvirləri olan böyük<br />
qədim Gülüstan qalasının xarabalıqlarını görmüşdür. 78 Arif Ərdəbili daha sonra<br />
söyləyir ki, "Bakıda da dənizin qənşərində bir qala vardır. Bu, su altında qalmış<br />
Nouşəhr (yeni şəhər?) qalasıdır". 79 Görünür buxtadakı qərq olmuş şəhər Nouşəhr, yəni,<br />
yeni şəhər adlanırmış və həmin barelyeflər ənənəvi olaraq XII-XIII əsrin əvvəllərinin<br />
mühüm binalarında düzəldilirdi.<br />
Mənbələrin şəhadətinə görə 1191-ci ildə Şamaxı zəlzələ nəticəsində bərk<br />
dağılmış və bu zaman şirvanşah I A xsitanın arvadı və uşaqları həlak olmuşlar. 80<br />
Görünür, bu hadisələrlə əlaqədar A xsitan həmin vaxt öz iqamətgahını Şamaxıdan<br />
Bakıya köçürmüşdür. Ehtimal ki, bu dövrdə indiki buxtanın yerində Gülüstan sarayına<br />
bənzər qalanın tikintisinə başlanmış və görünür, Şirvan ustaları burada heykəl təsvirləri<br />
və kitabələr həkk etmişlər. Usta Zeynəddin Əbu Rəşid Şirvaninin nisbəsi də bunu<br />
111
Change language