Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
MƏNBƏLƏRIN VƏ ƏDƏBĠYYATIN MÜXTƏSƏR<br />
XÜLASƏSĠ<br />
Kitabda, zənnimcə, ən vacib sayılan mənbələr və əsərlər göstərilir.<br />
İstifadə etdiyimiz Şərq (əsasən ərəb və fars) mənbələri əksərən kompilyativ<br />
xarakter daşıyır; onlarda tarixlər bir çox hallarda qarışdırılmışdır. Buna görə də, onların<br />
məlumatlarına çox tənqidi yanaşmaq lazım gəlmişdir. Həmin mənbələrin Bakı<br />
haqqında məlu matları çox müxtəsər olub, adətən, X-XIV və sonrakı əsrlərdə burada<br />
neft və duz hasilatına aiddir. Ərəbdilli müəllifiərin - əl-İstəxri, əl-Məsudi, Əbu Dülaf,<br />
əl-Müqəddəsi, əl-Biruni, Əbu Həmid əl-Əndəlusi, Yaqut, Zəkəriyyə əl-Qəzvini,<br />
Əbü-l-Fida və başqalarının məlu matları bu qəbildəndir. Həmin müəlliflərin həyatı və<br />
əsərlərinin xarakteristikası İ.Y.Kraçkovskinin əsərlərinin dördüncü cildində 1 ətraflı<br />
işıqlandırılmışdır.<br />
Bakının X-XI əsrlər tarixinə aid ən mühüm mənbələrdən biri "Tarix əl-Bab"dır.<br />
Təəssüf ki, XI əsrin son çərəyində yazılmış bu əsərin müəllifınin adı qalmamış, Şirvan<br />
və Dərbənd tarixinə aid salnaməsinin isə yalnız türk tarixçisi Münəccimbaşının<br />
(1702-ci ildə Məkkədə ölmüşdür) əsərinə daxil edilmiş ayrı-ayrı fəsilləri mühafizə<br />
olunmuşdur. Həmin fəsilləri prof. V.Minorski ingilis dilinə tərcüməsi, geniş şərhləri və<br />
ərəbcə mətni ilə birlikdə çap etdirmiş, habelə rus dilinə çevirmişdir (biblioqrafiyaya<br />
bax).<br />
Atası Bakıdan olan XV əsrin əvvəli ərəbdilli tarixçi Əbdürrəşid ibn Salih ibn<br />
Nuri əl-Bakuvinin verdiyi dəyərli məlumatlar qeyd olunmalıdır. Əl-Bakuvinin<br />
tarixi-coğrafı "Təlxis əl-asar və əcaib əl-məlik əl-qəhhar" ("Abidələrin xülasəsi və<br />
qüdrətli hökmdarın möcüzələri") əsəri h.806 (1403)-cı ildə yazılmış və dövrümüzədək<br />
1614-cü ildə köçürülmüş və hazırda Paris Milli Kitabxanasında 5299 nömrəsi ilə<br />
saxlanılan yeganə əlyazmasında gəlib çatmışdır. 2 Həmin əlyazmasını 1789-cu ildə de<br />
Gin bəzi ixtisarlarla fransız dilinə tərcümə etmişdir. 3 Akademik Z.M.Bünyadov<br />
əl-Bakuvinin əsərini ərəb dilindən rus dilinə çevirərək 1971-ci ildə nəşr etdirmişdir.<br />
Müxtəlif Şərq ölkələri haqqında məlumat verən əl-Bakuvi A zərbaycanın<br />
şəhərlərindən, o cümlədən, ehtimal ki, gəlib gördüyü Bakı şəhərindən çox ətraflı bəhs<br />
edir. Əl-Bakuvi şəhər və Abşeron, onun iqlimi, iqtisadiyyatı, neft və duz hasilatı, əhalisi<br />
haqqında qiymətli məlumatlar verir. O, dənizin səviyyəsinin xeyli qalxdığını göstərir,<br />
şəhərin su ilə təchiz olunmasından danışır, qala tikililərini təsvir edir. Onun Bakı<br />
haqqındakı məlumatları orijinaldır. Onlara əvvəlki müəlliflərin əsərlərində rast<br />
gəlinmir. İbn İyas XVI əsrin əvvəllərində əl-Bakuvinin məlumatlarını təkrar etmişdir. 4<br />
Bakının iqtisadiyyatına dair irandilli mənbələr - X əsr anonim müəllifin "Hüdud<br />
əl-aləm" (Tumanskinin əlyazması; V.Bartoldun girişi və göstəriciləri ilə V.F.Minorski<br />
tərəfındən ingilis dilinə tərcümə və qeydlərlə nəşr olunmuşdur) 5 , XIII əsr müəllifi<br />
Məhəmməd ibn Nəcib Bəkranın " Cahannamə" (keçmiş SSRİ EA Asiya xalqları İn-tu<br />
Leninqrad şöbəsinin əlyazması, C-612; Y.Y.Borşşovski tərəfindən nəşr olunmuşdur),<br />
XIII əsrin anonim coğrafiyaşünasının əsəri 6 , Həmdullah Qəzvininin (XIV əsr) "Nühzət<br />
əl-qülub" 7 və Əmin Əhməd ər-Razinin (XVI-XVII əsrlər) " Həft iqlim" 8 əsərləri də çox<br />
5
Change language