Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
yürütmək mümkündür. Ən maraqlısı isə onun bir sıra yeni məlumatlar verdiyi Bakı<br />
şəhərini təsvir etməsidir. 207 Bakuvi xəbər verir ki, Bakı onun atasının - h.806<br />
(1403/4)-cı ildə, yetmiş yeddi yaşında vəfat etmiş İmam Salih ibn Nurinin vətənidir.<br />
Buradan həmin əsərin 1403-cü ildə, yaxud ondan azacıq sonra yazıldığını və müəllifin<br />
hakim təbəqə nümayəndələrinə mənsub olduğunu müəyyənləşdirmək mümkündür.<br />
Əbdürrəşid Bakuvi ruhani-alim imam ailəsində doğulmuşdur. Mətnə görə, müəllif<br />
imam Şafinin tərəfdarlarına mənsub sünni olmuşdur. Atasının yaşına görə Bakuvinin<br />
XIV əsrin ikinci yarısının əvvəlində doğulduğunu ehtimal etmək olar. Mətndən<br />
Bakuvinin ərəblər arasında yaşadığı aydınlaşır. Hacı Xəlifənin əlyazmalarının birində<br />
onun Qahirədə öldüyü göstərilir. 208 Bakuvinin əsəri Şərqdə məşhur olmuşdur. Bu əsər<br />
əslən bakılı olan XIV əsrin sonu-XV əsrin əvvəli orta əsr <strong>Azərbaycan</strong> aliminin həm<br />
Şərq, həm də Qərb ölkələrinin, o cümlədən <strong>Azərbaycan</strong>, Ermənistan, Gürcüstan və<br />
Dağıstanın tarixi coğrafiyasına dair çoxlu qiymətli məlumat verən dövrümüzədək gəlib<br />
çatmış yeganə kosmoqrafik əsəri kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əsərdəki ondan<br />
əvvəlki müəlliflərin əsərlərində rast gəlinməyən məlu matlar xüsusilə qiymətlidir. Bu<br />
əsər o dövrün orta oxucu təbəqəsinin malik olduğu coğrafi məlumatların məcmusunun<br />
göstəricisi kimi əhəmiyyətlidir. 209<br />
XV əsrdə Bakıda, Xəlilüllahın sarayında yaşamış Yaxın və Orta Şərqdə məşhur<br />
olan alim və filosoflardan biri hənifi, xəlvəti suffisi Seyid Yəhya ibn əs-Seyid<br />
Bəhaəddin əş-Şirvani əş-Şəmaxi əl-Bakuvidir. Seyid Yəhya Şamaxıda varlı ailədə<br />
doğulmuşdur. Gəncliyində sufiliyə həvəs göstərmiş, xəlvətilik təriqətinin Şirvan<br />
qolunun başçısı məşhur şeyx Sədrəddin əl-Xəlvətinin təliminin ardıcılı olmuşdur. Şeyx<br />
Sədrəddinin ölümündən sonra onun müridlərindən Pirizadə ilə xəlvətilik məzhəbinə<br />
kimin başçılıq etməsi üstündə arası dəyən Seyid Yəhya Şamaxını tərk edərək Bakıya<br />
gəlmiş və burada Xəlilüllahın sarayında yaşamışdır. O, Xəlilüllahın sarayında filosof və<br />
alim kimi böyük şöhrət qazanmışdı. Onun yanına çoxlu adam axış ıb gəlməyə başladı və<br />
tərəfdarlarının sayı on min nəfəri keçdi. Yaxın Şərq ölkələrində də onun çoxlu<br />
ardıcılları var idi. Seyid Yəhya sufi-mistik səciyyəli bir sıra əsərlər yazmışdır.<br />
A.Bakıxanov onun haqqında aşağıdakıları bildirir: "Seyid Yəhya Bakuvinin adı hicri<br />
səkizzinci əsrin ortalarında təriqət böyükləri sırasında çəkilir. Onun fəzilətləri və gözəl<br />
xasiyyətləri məşhurdur. Bakı şəhərində ona mənsub olan məscidin yanında sovməəsi,<br />
mədrəsəsi və qəbri indi də durur". Seyid Yəhya dini-mistik ideyalarla aşılanmış<br />
"Şərhi-" Gülşəni-raz" (" Gülşəni-raz"ın şərhi") və "Əsrar ət-talibin" ("Həqiqət<br />
axtaranların sirri") risalələrinin, habelə astronomiya və tarixə dair əsərlərin müəllifidir.<br />
"Nəql edirlər ki, o, ömrünün sonlarında altı ay ərzində yemək yeməmiş və Bakı<br />
şəhərində vəfat etmişdir". Onun ölüm ili bir versiyaya görə h.862 (1457)-ci il, digər<br />
versiyaya görə isə h.868 (15.IX.1463-2.IX.1464)-ci il sayılır. 210 Seyid Yəhyanın türbəsi<br />
Şirvanşahlar sarayının ərazisindədir. Ehtimal ki, Şirvanşahların bir çox qohumlarının<br />
da qəbirləri həmin ərazidə olmuşdur.<br />
İçərişəhərdəki dövrümüzədək qalmış XIII-XIV və sonrakı əsrlərə aid abidələr<br />
göstərir ki, həmin vaxtlarda Bakıda mollaxanalar, eləcə də əsasən ilahiyyat və fəlsəfə<br />
fənləri, habelə müsəlman hüququ tədris edilən mədrəsələr olmuşdur. 1301-ci ilə aid<br />
132
Change language