Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

mükəlləffiyyətlərdən əlavə, bir sıra digər mükəlləfiyyətlər, o cümlədən şikar da var idi.
Bir sıra səyyahlar iri feodalların Abşeronda ova çıxmasını təsvir etmişlər. Kəndlilərin,
mükəlləfiyyət kimi bu ovda iştirak etməyə cəlb olunması həmin ovun qaydası ilə bağlı
idi. Səyyah Lerx 1733-cü ildə, Abşeronda Səlim xanın oğlu Hacının və Maştağa sultanı
Dərgahın iştirakı ilə təşkil etdiyi ceyran ovunu təsvir edir: "Aramsız od çıxan yerlərdən,
çoxlu şoran bitən Kali adlı bir kənddən keçərək Sinsen adlı böyük bir kəndə,
yarımadanın dar qurtaracağına, təşkil olunmuş vəhşi keçi ovuna getdik. Həmin ova
bütün kəndlərdən tüfəngli, oxlu, dəyənəkli və itli bir neçə yüz kəndli yığılmışdı. Onlar
dənizin bir sahilindən o biri sahilinə qədər cərgə ilə düzülməli idilər. Biz belə də etdik,
cərgəni pozmadan vəhşi keçiləri qabağımıza qatıb yarımadanın dar qurtaracağına
qovmağa başladıq ki, orada müxtəlıf bol şirəli otları həvəslə otlasınlar. Burada Dərgah
sultan bir neçə yüz adamla bizə qoşuldu. Pusqunu duyan və sürü ilə cərgəmizə atılan
zavallı keçilər, çox təəccüblü olsa da, hay-küyə, atəş səslərinə və bizim zərbələrimizə
baxmayaraq, adamların arasından və üstündən tullanıb qaçırdılar, lakin tezliklə onların
bir çoxu qırıldı. Biz onları daha da sıxışdırdıqda onlar qorxudan dörddə bir verst enində
olan körfəzdən üzüb 7 verst uzunluğunda olan, müqəddəs adlanan adaya getdilər..." 86
Lerx Abşeronda ov və "şikar" mükəlləfiyyəti haqqında belə məlumat verir.
Şəhərlərdə Bakıya aid fərmanlarda göstərilməyən bir sıra digər vergi və
mükəlləfiyyətlər də mövcud idi. Şəhərdə alverçilərdən və tacirlərdən yığılan böyük
vergilərdən biri tamğa idi.
Tamğa - sənətkarlıq istehsalına şamil deyildi. Sənətkarlar bu vergini öz
məmulatlarını hazırlayarkən yox, yalnız onları satarkən verirdilər. 87 Tamğa həm iri,
topdansatış ticarətinə həm də xırda, pərakəndə ticarətə şamil idi. Tamğa dövlət vergisi
olub, xəzinənin ən mühüm gəlir mənbələrindən idi. Şəhər əhalisi təkcə bu verginin
ağırlığından deyil, vergi yığanların və icarədarların özbaşınalığından da çox
əzib-əziyyət çəkirdi. Bu verginin artırılması şəhərdə ticarətin inkişafına son dərəcə ağır
təsir göstərirdi. 88
Ticarət vergilərindən biri də bac idi. Bacgəlmə tacirlərdən ticarət yolları ilə
gətirdikləri mallara görə 89 şəhər darvazalarının qabağında, gəmilərin yan aldıqları
liman körpülərində alınırdı. Bu rüsum şəhər əhalisi üçün ağır olub, ticarətin inkişafını
ləngidirdi.
Yol rüsumları və mallardan alınan rahdari deyilən gömrük vergisi də var idi.
Həmin rüsumlar şəhərə gətirilən və şəhərdən çıxarılan mallardan tutulurdu və xəzinənin
əhəmiyyətli mənbələrindən idi. 90 Şardenin və Tavernyenin məlumatına görə rüsum
malların dəyərinə görə deyil, hər dəvə, at, yaxud eşşək yükündən (xərvar) 91 tutulurdu.
Ayrı-ayrı şəhərlərdə mallardan tutulan rüsumun miqdarı müxtəlif idi.
Şəhərlərdə sənətkarlardan və tacirlərdən yığılan vergilərdən biri də boniçe 92 idi.
Abşerondakı Qala kəndi
Ehtimal ki, Abşerondakı Hövsan kəndi
Lerx ceyranları vəhşi keçi adlandırır
194