Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Şəmsəddin Məhəmmədin adı çəkilən kitabəni Dorn h.3-cü Ramazan 748 (7 dekabr,<br />
1347)-ci ilə aid edir. 96 Şirvanşahlar sarayının yaxınlığındakı Molla Nəsrullah<br />
məscidində h.777-ci il Məhərrəm ayı (iyun-iyul 1375-ci il) tarixli kitabə olmuşdur.<br />
Məscidi tikdirən qazı əl qüzzatın (baş qazı) adı pozulmuş, həkkakın adı - Məhəmməd<br />
əl-Arif- qalmışdır. 97 İçərişəhərdə Cümə məscidinin yaxınlığında h.777 (1375)-ci il<br />
tarixli daş kitabəsi olan balaca Çin məscidi dövrümüzədək gəlib çatmışdır. 98<br />
Qız qalasının yaxınlığında 1899-cu ilin əvvəlində qədim Cümə məscidinin<br />
yerində tikilmiş Cümə məscidi vardır. Cümə məscidinin akademik Pavlinov tərəfindən<br />
1888-ci ilin ölçüləri ilə çəkilmiş köhnə planı mövcuddur. 99 Həmin məscid bir neçə dəfə<br />
yenidən tikilmiş və bərpa edilmişdir. Onun örtüyü əvvəlcə çardaqşəkilli olmuşdur.<br />
1873-cü ildə məsciddə olmuş səyyahın təsvirinə görə onun ortasında üstü örtülməmiş<br />
dörd tağ ucalırdı. Bu tağlar məsciddən qədim olub, müsəlmanların məscidə çevirdikləri<br />
qədim atəşpərəstlik məbədindən qalmışdır. 100 Yeni məscidə gövdəsinə, ehtimal ki,<br />
qədim Cümə məscidinin divarında olmuş bir neçə kitabə quraşdırılmış XV əsrə aid<br />
minarə bitişir. Onların arasında kufi xətlə işlənmiş XI-XII əsrlərə aid iki kitabə var.<br />
Onlardan biri (kiçiyi), görünür daha qədimdir. Ondan aşağıda sultan Olcaytunun<br />
(əvvəllər qədim Cümə məscidinin şimal tərəfində olan) fərmanından ibarət kitabə<br />
yerləşdirilmişdir.<br />
B.Dornun məlumatına görə 101 qədim Cümə məscidinin cənub tərəfində hazırda<br />
həmin məscidin minarəsinin gövdəsində quraşdırılmış kitabə olmuşdur. Kitabənin<br />
məzmunu belədir:<br />
Əmara betəcdid həzəl imarə məlik əl-üməra və-1 əkabir əl-əmir Şərəfəddin<br />
Mahmud ibn Fəxrəddin mülk dam izzəhu fi tarix rəcəb səna tisa və səbamayə.<br />
"Bu imarətin bərpa olunmasını əmir və əyanların əmiri əmir Şərəfəddin<br />
Mahmud ibn Fəxrəddin ...onun mülkü əbədi olsun, yeddi yüz doqquzuncu ilin rəcəb<br />
(ayında) əmr etmişdir" (h.709 (5.XII-4.I.1309/10)-cu il). 102<br />
Bu kitabə, göründüyü kimi, daha əvvəlki dövrə məxsus binanın bərpasından<br />
xəbər verir.<br />
XIV əsrdə Bakıda və Abşeronda yenidən müdafiə xarakterli binalar, feodal<br />
qəsrləri və digər memarlıq abidələri, məscidlər, hamamlar və i.a. tikilməyə başlamışdır.<br />
Lakin bu abidələrdə şirvanşahların adları çəkilmir.<br />
Bakıda şimal-qərb qala divarının yaxınlığında hazırda bərpa olunmuş XV əsrə<br />
aid dördkünc qüllə-donjon vardır. Ramana kəndindəki qala divarları ilə hasarlanmış<br />
dördbürclü qüllədən ibarət feodal qəsri XIII-XIV əsrlərə aiddir. Nardaran kəndindəki<br />
yarımdairəvi bürcləri olan dördkünc qala divarları ilə əhatə edilmiş dairəvi<br />
qüllə-donjondan ibarət qəsr h.700 (1301)-cü ildə tikilmişdir. Yəqin ki, XIII-XV<br />
əsrlərdə Nardaran bu bölgənin həyatında çox mühüm rol oynamışdır. Bunu qum<br />
təpələrinin altından tədriclə üzə çıxan çoxlu qədim abidələr sübut edir. Dərbəndi<br />
Şirvanşahların yay iqamətgahı burada yerləşirdi.<br />
Mənbələrdə sadalanan abidələrdən başqa, sənət əsərləri olub, dövrümüzədək<br />
mühafizə edilməmiş imarətlər haqqında da məlu matlar qalmışdır. Məsələn, XIV əsrin<br />
ikinci yarısında şirvanşah Keykavus ibn Keyqubadın sarayında yaşamış şair Arif<br />
114
Change language