Yüklə - Azərbaycan Tarixi Portalı

mart 1607-ci il) verdiyi fərmanda deyilir: "...imam övladı Bibiheybətin (ona və onun
babalarına salam və səna olsun) mübarək asitanəsinin mütəvəllisi, şeyxlərin ən yaxşısı
hesab edilən Şeyx Bünyad oğlu Şeyx Qulaməli, həmin asitanəyə xidmət edən dərvişlər
camaatı... xeyirxah ərzə çatdırdılar ki, Şirvan Badkuyəsi 53 yaxınlığındakı Zığ kəndi
behişt məkanlı və yüksək yurdlu əlahəzrət şahbabamın (Allah onun sübutunu nurani
etsin) 54 hökmünə əsasən mübarək asitanəyə aid idarənin vəqf əmlakıdır və onun
malucəhatı qeyd olunan asitanəyə bağışlanılmış və soyurqal verilmişdir. (Onlar) həmin
kəndin, habelə qeyd olunan asitanənin yaxınlığındakı üç neft quyusunun üşrünün,
həmin asitanənin dərvişləri və Zığ kəndinin rəiyyətlərinə məxsus olan 1500 baş
qoyunun çobanbəyiliyinin, malibağ və dərvişlərin Duldərədə əkdikləri pambıq və
taxılın üşrü ilə birlikdə bağışlanmasını və soyurqal verilməsini xahiş etdilər". 55
Həmin şah fərmanlarına əsasən Bakı yaxınlığındakı Zığ kəndinin mübarək
məqbərənin mütəvəlliləri şeyx Bünyad və onun oğlu şeyx Qulaməlinin mülkiyyətinə
verildiyi təsbiq edilirdi. Şeyxə malucəhat və Duldərədəki bağlardan, buğda və pambıq
əkinlərindən, habelə üç neft quyusundan alınan bütün vergiləri öz xeyrinə toplamaq
ixtiyarı verilirdi; dərvişlər, onların əməlləri və rəiyyəti Divanın və qoşunun xeyrinə
bütün ərzaq (ələfə) və iş (biyar və şikar) mükəlləfiyyətlərindən azad olunurdu. 1000
qoyunu olan şeyx və 500 qoyunu olan rəiyyət çobanbəyi vergisindən azad edilirdilər. 56
Başqa bir fərman II Şah Abbas tərəfindən h.1066-cı ilin zilhiccə ayında (20
sentyabr-19 oktyabr 1656-cı il) maliyyə məmurlarının və icarədarların Bibiheybət
məzarına məxsus Zığ kəndlilərindən bir sıra qanunsuz vergilər (cüftbaşı, dəzgahbaşı və
yurtanə) yığması ilə əlaqədar verilmişdir. 57 Fərmanda bu məsələnin baxılmaq üçün
bəylərbəyiyə verildiyi göstərilir və deyilirdi ki, " Badkuyənin rəiyyətləri, amilləri,
tiyildarları və darğaların həmin yerə və qeyd olunan soyurqal mahalının vücuhatına hər
hansı ünvanla qarışmaları, şərik çıxmaları, pay almaları məmul olmamışsa, məmul
olduğu təqdirdə isə əgər Badkuyə rəiyyətlərinə aid olmamışsa, qərar versin ki, qeyd
olunan kəndin rəiyyətlərinin vəziyyətlərinə təcavüz etməsinlər, əziyyət
verməsinlər..." 58 Fərmanın məzmunundan aydın olur ki söhbət Bakı əhlindən, ehtimal
ki, dövlət vergilərinin toplanmasını icarəyə götürən icarədarlardan, habelə kələntərdən
və öz vergilərinin bir qismini ətraf kəndlərin kəndlilərinin çiyninə qoymağa çalışan
məhəllə darğalarından gedir. Sonuncu ibarədə göstərilir ki, soyurqal mahalından vergi
yığılması məlum olduğu halda belə bunu Bakı icarədarları deyil, soyurqal sahiblərinin
özləri etməlidir. II Şah Abbasın bu fərmanı şeyxin vergi yığmaq imtiyazlarını (müafi)
təsdiqləyərək, onu şahın xeyrinə xəzinəyə daxil olmalı bütün vergilərdən azad edirdi. 59
Şeyx Əbu Səid Əbülxeyrin məzarına aid sənədlər vəqf təsisatının
öyrənilməsində çox mühüm mənbədir. Sədarət divanının vəqf əmlakı və mütəvəlli
vəzifəsi haqqında 1699-cu il tarixli fərmanı xüsusilə maraqlıdır. Həmin fərmanda I
Xəlilüllahın oğlu şirvanşah Fərrux Yəssarın 1490/91-ci ilə aid vəqfnaməsinin əsl mətni
qalmışdır. Bu, şirvanşahların XV əsrdə müəyyən şərtlərlə məqbərəyə bağışladıqları
vəqf əmlakının sadalandığı dövrümüzədək gəlib çatmış yeganə vəqfnamə nümunəsidir.
Vəqfnamənin mətnini bütünlüklə veririk: " Bu xoşsaatlı vaxtlarda xey ir-dua əldə etmək
məqsədi ilə öz xalis malım hesabına Şibani əkinəcəyini, oradakı qatı neft quyusu ilə
190