Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Dərbənddə şəriətə əsaslanan müsəlman hüququ fəaliyyət göstərirdi. Dinlə hüquq<br />
arasında möhkəm bağlılıq, məhkəmə prosesinin və məhkəmənin ilahiyyatçı<br />
hüquqşünasların ixtiyarına verilməsi müsəlman ölkələrində mühakimə üsulunun<br />
səciyyəvi cəhətidir.<br />
Şirvan şəhərlərində və Dərbənddə məhkəmə işlərini şirvanşahın və Dərbənd<br />
əmirinin təyin etdiyi qazılar aparırdı. Şəriət məhkəmələrinə başçılıq edən qazı və qazı<br />
əl-qüzzatın səlahiyyətinə bir sıra digər funksiyalar, o cümlədən notarius vəzifəsi də<br />
daxil idi. Qazılar dini ayinlərin icrasına nəzarət edirdilər, mülkiyyət hüququnu ləğv edə<br />
bilərdilər. Onlar, həmçinin mirası bölüşdürür, kəbin kəsir və digər mülki işlərlə məşğul<br />
olurdular. 24 Qazı əl-Qüzzat feodal hakimiyyət strukturunda sultandan və şirvanşahdan<br />
sonra ən mühüm simalardan biri idi. Ruhani feodallar dövlət idarəçiliyində tez-tez<br />
yüksək vəzifələr tuturdular. XII əsrin əvvəllərində Məsud ibn Namdar mənzum<br />
namələrində qazıların onu "mülk" sahibliyi və Beyləqanda olmadığı müddətdə məvacib<br />
almaq hüququndan məhrum etmələrindən şikayətlənir. 25 XII əsrin sonunda Şirvanın<br />
qazısı "hüquq elmlərinin və inzibatı hüququn kamil biliciləri olan qazılar nəslindən<br />
çıxmış" 26 Qiyasəddin Əbu Nəsr Məhəmməd ibn Abdullah ibn Abbas əş-Şirvani<br />
olmuşdur. Qazı vəzifəsi çox vaxt irsən keçirdi.<br />
Şəhər idarəsində digər mühüm şəxslərdən biri də sədr - vəqf mə-sələlərinə baxan<br />
yüksək mənsəbli məmur, şirvanşah tərəfindən təyin olunan nazir idi. Bakı qalasındakı<br />
Gilək məscidindəki kitabədə h.708 (1308/9)-ci ildə məscidin təmir olunmasını əmr<br />
etmiş sədr Əmin əd-Din ibn Əbubəkrin adı çəkilir. 27 Buradaca kitabəsində onu<br />
tikdirmiş sədr Xoca Əmirşah ibn Xoca Hacı Yaqubun (h.818 (1415-1416)-ci il) adı<br />
xatırlanan başqa bir məscid də vardır. 28 Xoca rütbəsi, görünür, varlı tacirə, yaxud<br />
vəzirə, şirvanşah sarayındakı mənsəb sahibinə verilirdi. Bakıda yaşamış həmin<br />
feodalların və mənsəb sahiblərinin adlarına, habelə mənbələrin məlumatına görə,<br />
ehtimal ki, onlar şafiilik məzhəbinə mənsub sünni olmuşlar. 29<br />
Cümə (came) məscidlərinin imamları, müdərrislər (mədrəsə müəllimləri),<br />
seyidlər, dərviş xanəgahlarının, zaviyələrinin və i.a. şeyxləri, habelə vəqflərin<br />
mütəvəlliləri də ruhanilər zümrəsinə daxil idi Ruhanilərin nə kimi rol oynadıqları<br />
aşağıdakı faktdan aydın görünür: şirvanşah III A xsitan (XIII əsrin ikinci yarısında<br />
hakimiyyət sürmüşdür) Səfəvilər sülaləsinin banisi şeyx Səfiəddinlə (d.h.650<br />
(l252-1253)-ci il - ö.h.735 (1334-1335)-ci il) qohum olmaq istəyərək, qızını şeyxə ərə<br />
vermək niyyətinə düşmüş, cehiz olaraq 14 000 dinar və gəliri bir neçə min taqar düyü<br />
olan suvarma kanalı verməyi vəd etmişdir. Səfiəddin bunun müqabilində demişdir:<br />
"Mən buna nə deyə bilərəm? Şirvanşah hökmdardır, mən isə adicə dərvişəm". 30<br />
Lakin bəzən şirvanşahlar bu və ya digər şeyxin nüfuzunun artmasından qorxuya<br />
düşərək, bir çox hallarda isə iqtisadi xarakterli səbəblərdən belə şəxsləri təqib etmişlər.<br />
Məsələn, III A xsitan təbəələrinin əksəriyyətinin şeyx Zahidin (d.h.615 (1218/19)-ci il<br />
-ö. təqribən 1300-cü il) ardıcılı olduqlarını, bütün vaxtlarını ibadətdə keçirərək,<br />
təsərrüfatı, tarlaların becərilməsini başlı-başına buraxdıqlarını, bunun isə dövlətin<br />
rifahına fəlakətli təsir göstərdiyini gördükdə şeyxlə düşmən oldu, onun müridlərini suya<br />
atıb boğdurmaq, ibadətgahını isə dağıtmaqla hədələmişdi. 31<br />
91
Change language