You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
miqdarda neft hasilatından danışılır. 4 Məlum olduğu kimi, türk yükü 100 000 axça, yəni<br />
türk piastrı, yaxud 6000 manat təşkil edirdi. On yük 60000 gümüş manat, yaxud 6000<br />
tümən gəlir təşkil edirdi.İran müəllifi Əmin Əhməd ər-Razinin (1601-ci il) məlumatına<br />
görə o dövrdə Bakının ətrafında (yəni Abşeronda - S.A.) qara və ağ neft çıxarılan<br />
500-dək neft quyusu var idi. 5 Neft quyularının sayına dair mənbələrdə verilən bu ilk<br />
məlumat, ehtimal ki, bir qədər şişirdilmiş olmasına baxmayaraq, neft hasilatının həcmi<br />
barədə fikir yürütməyə imkan verir. Həmin rəqəmi XVII əsrin birinci yarısı türk<br />
tarixçisi Katib Çələbi də təkrar edir. 6<br />
İtalyan səyyahı Pyetro della Valle (1618-ci il) Bakı yaxınlığında çox ucuz olan<br />
və şaha hər il böyük gəlir gətirən xeyli qara neft hasil olunmasından danışır. 7<br />
1647-ci ildə Bakıda olmuş məşhur türk səyyahı Övliya Çələbi özünün<br />
"Səyahətnamə" əsərində Abşeronda neft hasilatına dair qiy mətli məlumatlar verir. O,<br />
xəbər verir ki, Bakı şəhərinin ətrafında yeddi yerdə hər birinin öz rəngi - qırmızı, sarı,<br />
qara və i.a. olan neft mədəni var, ancaq onlardan ən qiymətlisi sarı neftdir. 8<br />
Övliya Çələbi Abşerondakı neft mədənlərinə baxmış və onları təsvir etmişdir.<br />
Onun dediyinə görə, neft mənbələrindən xırda göllər əmələ gəlir. "Neftin<br />
mühafizəçisinə tabe olan adamlar gecələr həmin xırda göllərə girib nefti keçi<br />
tuluqlarına doldururlar. Sonra tacirlər onlan alıb müxtəlif ölkələrə aparırlar". 9<br />
Mətndən göründüyü kimi, neft çıxarmaqla məşğul olan fəhlələr mədənlərin<br />
istismarını idarə edən xüsusi adama tabe idilər. Sonra deyilir ki, "neftin onu<br />
gecə-gündüz qoruyan xüsusi mühafızəçiləri var idi. Belə ki, əgər ona od düşsə, daim<br />
yanacaq və sönməyəcəkdir. Buna görə də, neft mədənlərinin yaxınlığında qum təpələri<br />
vardır". 10<br />
1683-cü il yanvarın 6-8 də Bakıda olmuş, şəhərin və onun ətrafının maraqlı<br />
təsvirini vermiş alman səyyahı, İsveç səfirliyinin katibi Engelbert Kempfer neft<br />
hasilatının üsullarına dair daha ətraflı məlumatlar gətirmişdir. 11 Kempfer Abşeronda<br />
Balaxana, Ramana, Binəqədi və Suraxanı kəndlərindəki neft mədənlərini gözdən<br />
keçirmişdir. Onun məlumatına görə, həmin vaxt Suraxanıda uzunluğu təqribən 100, eni<br />
50 addım olan dayaz dərədə yerləşən iki işləyən və səkkiz baxıms ız neft quyusu var idi.<br />
Çox dar olan quyuların dərinliyi təqribən 40 orgi idi. Quyuların qırağına daş döşənir və<br />
kol-kos əkilirdi. 12 Quyular ibtidai üsulla - bellə qazılırdı. Möhkəm gil torpaq divarları<br />
bərkitmədən və quyuqazanları təhlükəyə məruz qoymadan istənilən dərinliyə qədər<br />
qazmağa imkan verirdi. 13<br />
XVIII əsrin 30-cu və 40-cı illərində I Pyotrun qoşunları Bakını işğal etdiyi<br />
vaxtlarda (1723-1735-ci illər) burada olmuş İrandakı rus səfirliyinin üzvü İ.Lerxin<br />
məlumatına görə, Abşeronda ağ neft quyularının sayı 5-ə çatırdı və göründüyü kimi,<br />
neft hasilatı çox aşağı idi. Quyular daşla doldurulmuş və ağzı örtülmüşdü. Neft ayda bir<br />
dəfə çıxarılırdı. Quyuları 12 əsgərlə birlikdə unter-zabit qoruyurdu. 14 İngilis səyyahı<br />
Qanvey 1747-ci ildə 6 ağ neft quyusundan xəbər verir. 15<br />
Orgiya – Qədim Misirdə və Yunanıstarıda 2 metrə bərabər uzunluq vahidi<br />
160
Change language