You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
) Elm, ədəbiyyat və incənəsət<br />
XI əsrin sonu və XIII əsrin əvvəli Şirvanın tərəqqisi dövrü olmuşdur.<br />
Şirvanşahlar elm, incəsənət və poeziyaya hamilik edirdilər.<br />
Dövlətşah Səmərqəndinin məlu matına görə şirvanşah Şeyx İbrahim<br />
(1382-1417-ci illər) Şirvana gəlmiş məşhur fars şairi Katibi Turşizinin bir şerinə görə<br />
ona 10 000 qızıl dinar bağışlamışdı. 181<br />
O dövrün ən görkəmli alim və şairləri Şirvanşahlar sarayında top-lanmışdı.<br />
Məsələn, Mənuçöhr və I Axsitanın hakimiyyəti dövründə Əbülüla Gəncəvi, Fələki<br />
Şirvani, Əfzələddin Xaqani, Məhsəti və b. kimi bir çox görkəmli şair və mütəfəkkirlər<br />
Şirvanda yaşayırdılar. 182 Həmin şairlərdən Əbülüla Gəncəvi, Fələki Şirvani və Xaqani<br />
Şirvanın və onun vilayətlərinin " məliküşşəra"sı ("şairlər şahı") sayılırdı. Bu dövrdə dahi<br />
<strong>Azərbaycan</strong> şairi Nizami yazıb yaradırdı. İncəsənət və ədəbiyyatın tərəqqisi orta əsr<br />
<strong>Azərbaycan</strong> mədəniyyətinin ümumi yüksəlişinin tərkib hissəsi idi. Bu dövrdə dini və<br />
sufi-mistik görüşlərin təsiri altında olan fəlsəfə, elm və ədəbiyyat xüsusilə inkişaf<br />
etmişdi.<br />
A.Bakıxanov elmi əsərləri olan Şirvandan çıxmış görkəmli orta əsr alimlərini<br />
sadalayaraq, onların arasında Məhəmməd Əli Bakuvi kimi tanınan Şeyx Əbu Abdullah<br />
Əli ibn Məhəmməd Bakuvinin adını çəkir. 183 Bakuvi (948-1050-ci illər) Bakıda<br />
ilahiyyatçı ailəsində doğulmuşdur. Onun ilk müəllimi atası olmuşdur. Bakuvi<br />
zahiriliyin ardıcılı olmuş, sonralar isə batinilərə yaxınlaş mışdır. O, ixtiyar yaşlarında<br />
Bakını tərk edərək dağda mağaraya çəkilmiş və guşənişin həyat sürmüşdür. Bakuvi şair<br />
və panteist filosof olmuşdur. O, çoxlu səyahət etmiş, İranda, Orta Asiyada, Ərəbistanda<br />
və ehtimal ki, Hindistanda olmuşdur. Səyahətdən qayıtdıqdan sonra Nişapurda və<br />
Şirazda yaşamışdır. Bakuvi şeirlərini Baba Kuhi (dağlarda yaşayan qoca) təxəllüsü ilə<br />
yazmışdır. Onun əsərləri hədislər toplusundan, sufilərin həyatından bəhs edən "Əxbər<br />
əl-arifin", "Əxbər əl-qafilin" toplularından, şeir və hikmətli sözlər məcmuəsindən<br />
ibarətdir. Bakuvi şiə olsa da, onu mömin müsəlman hesab etmək doğru olmaz. Onun<br />
dünyagörüşündə atəşpərəstliyin və Günəşə sitayişin təsiri özünü göstərir. Bakuvi bütün<br />
Şərq ölkələrində məşhur olmuşdur. 184<br />
Bakuvinin şirvanşahın qızına məhəbbəti haqqında rəvayət döv-rümüzədək gəlib<br />
çatmışdır: XVII əsrin əvvəllərinin səyyahı Şirazda dağın başında Bakuvi ilə yanaşı<br />
onun ölümündən sonra qəbrinə və ziyarətə gələn zəvvarlara xidmət göstərmək üçün<br />
oraya gəlmiş şirvanşahın qızının (Roi de Baku) dəfn olunduğu məqbərəni təsvir<br />
etmişdir. 185<br />
XIV-XV əsrlərin hüdudlarında bütün Yaxın və Orta Şərqdə ifrat şiə təriqəti olan<br />
hürufilik geniş intişar tapdı. Panteist istiqamətli bu fəlsəfi cərəyanda şəxssiz başlanğıc<br />
olan Allah təbiətin özü ilə eyniləşdirilir. 186 Təriqətin banisi Fəzlüllah Nəimi Astrabadi<br />
idi (d.təqribən 1340-cı il - ö.h.796 (1394)-cü il). Teymurun sürgün etdiyi Fəzlüllah<br />
Nəimi 1386-cı ildən Bakıda və Şirvanda yaşamışdır. Teymurun oğlu Miranşah<br />
Fəzlüllahı 1394-cü ildə Naxçıvan yaxınlığındakı Əlincədə öz əli ilə qətlə yetirmişdir.<br />
Bu yaxınlarda Nəiminin qəbri tapılmışdır. Sufizmin güclü təsiri altında olan hürufilik<br />
126
Change language