You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
onun hansı ildə rus dövlətindən üz çevirib, bir dəstə tərəfdarları ilə bir müddət Bakı və<br />
Şirvan ətrafını çalıb-çapdığı və sonra gedib İran qoşunlarının əmirləri sırasına keçməsi<br />
məlum deyildir. H.151 (1738)-ci ildə Nadir şahın qardaşı İbrahim xan Carda 87<br />
öldürüldüyü zaman o da yaralanıb Zəncanda vəfat etmişdir". 88<br />
Çar qoşunları Bakını tutmaqda ikən I Pyotr hökuməti Xəzərboyu vilayətlərin<br />
Rusiyaya birləşdirilməsi barədə Səfəvilərlə diplomatik danışıqlar aparırdı.<br />
1723-1724-cü illərdə Səfəvilərin vəziyyəti ağır idi, ölkə əfqanların hücumlarına məruz<br />
qalmışdı. Əfqanlar artıq İranın böyük bir hissəsini işğal etmişdilər. 1723-cü il<br />
sentyabrın 23-də İran səfiri İs mayıl bəy Peterburqda müqavilə bağladı. Həmin<br />
müqaviləyə görə şah Xəzər dənizinin Dərbənddən Astrabada qədər bütün qərb və cənub<br />
sahillərini Rusiyaya güzəştə gedirdi. Pyotr şah Təhmasibin hüquqlarını müdafiə etməyi,<br />
Səfəvilərin əfqanlarla və türklərlə mübarizəsində ona kömək göstərməyi öhdəsinə<br />
götürürdü. Rusların Xəzərboyu vilayətlərini işğal etməsindən narazı qalan Türkiyə<br />
Ermənistanı, Gürcüstanı və Şirvanın böyük hissəsini tutdu. 89 Lakin şah hökuməti həmin<br />
müqaviləni təsdiq etmədi.<br />
Yalnız 1724-cü il iyulun 12-də İstanbulda Rusiya ilə Türkiyə arasında müqavilə<br />
bağlandı. Həmin müqaviləyə əsasən Xəzər dənizinin Dərbənd, Bakı, Salyan, Gilan,<br />
Mazandaran, Astrabad şəhər və əyalətləri daxil olmaqla, bütün qərb və cənub sahilləri<br />
Rusiyaya keçir, Şamaxı, Nuxa, Gəncə, Təbriz habelə Ermənistan və Gürcüstan isə<br />
Türkiyəyə çatırdı. 90<br />
Pyotr 1725-ci ildə öldükdən sonra Rusiya hökumətinə Xəzərboyu torpaqları<br />
saxlamaq çətinləşdi. Çünki bunun üçün külli miqdarda vəsait tələb edən böyük ordu<br />
lazım idi. Bundan əlavə qalalar tikmək və onları möhkəmləndirmək üçün xeyli işçi<br />
qüvvəsi saxlanılırdı. İsti iqlim, bol meyvə və çiy su ağır xəstəliklərə və əsgərlər arasında<br />
ölüm hallarının çoxalmasına səbəb olur və orduya xeyli əlavə qoşun gətirilməsini tələb<br />
edirdi. Digər tərəfdən alınmış əyalətlərin mədaxili məxaricini ödəmirdi. 91 1730-cu ildə<br />
vəziyyət daha da ağırlaşdı. Belə ki, həmin vaxt İranda türklər üzərində bir sıra qələbələr<br />
çalmış bacarıqlı sərkərdə Nadir meydana çıxmışdı. 1734-cü ilin yayında Nadir qoşunla<br />
Şirvana yürüş edib Şamaxını tutdu.<br />
A.Bakıxanovun sözlərinə görə "bu zaman İran hüdudundakı əhali həyəcana<br />
gəlib ümumi surətdə hücum edərək, Rusiya ilə müharibəyə başladılar. Ancaq<br />
general-mayor Levaşovun bacarığı nəticəsində Rusiya bu qorxulu hadisədən nicat<br />
tapdı..." General Levaşova rus çarizminin işğalçı qoşunlarının zorakılığına qarşı üsyana<br />
qalxmış yerli əhalini itaətdə saxlamaq çətin idi. 1733-cü ildən 1735-ci ilə-dək işğal<br />
edilmiş Xəzərboyu vilayətlərə təyinat almış alman həkimi İ.Y.Lerx Dərbənd, Şəbəran,<br />
Abşeron, Bakı və Salyandan keçib get miş, özünün yol qeydlərində general Levaşovun<br />
"basqınlar edən iğtişaşçılara" qarşı qəddarlığını və cəza tədbirlərini, "onların bəzilərini<br />
qabırğasından asdırdığını" təsvir edir, 1734-cü ildə Lerx daha sonra yazır ki, "tatarlar<br />
(yəni, A zərbaycan türkləri - S.A.) noyabrın 3-də kazaklardan 200 baş qaramal almış və<br />
beş kazak öldürmüşlər, tatarlardan isə on nəfər öldürmüşdür." Mayor Eyken onların<br />
157
Change language