Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
uzanan və burada dövrümüzədək gəlib çatmış qala divarları ilə birləşən divar və<br />
yarımbürc qalıqları nəzərə çarpır. Qız qalasının şərq tərəfində kontrforsa bitişən divar<br />
dəniz səmtində cənuba doğru davam edərək Bakı buxtasındakı qala tipli imarətə qədər<br />
uzanırdı. 50<br />
İçərişəhərin şimal hissəsində, qala divarlarının və Şah Abbas darvazasının<br />
yaxınlığında yeraltı bina aşkar edilmişdir. Arxeoloq C.Xəlilovun apardığı tədqiqat<br />
nəticəsində günbəzlə örtülmüş bir neçə kiçik, habelə bir böyük otaq və digər binaların<br />
qalıqları üzə çıxarılmışdır. Lakin bu abidənin öyrənilməsinə dair işlər tamamlanmamış<br />
və həmin qədim binaların nə məqsədlə istifadə olunması aydınlaşdırılmamış qalmışdır.<br />
Prof. Y.A.Paxomovun fərziyyəsinə görə bu bina XI-XII əsr Şirvanşahlarının<br />
hakimiyyət dövrünə aid qədim hamam ola bilərdi.<br />
<strong>Azərbaycan</strong>da feodalizmin inkişafının kulminasiya dövrü Bakı ş əhərinin zahiri<br />
görünüşündə də özünü göstərir. Sınıqqala məscidi, Ləzgi məscidi, Qız qalası, şəhərin<br />
qala divarları və ehtimal ki, Şirvanşahlar sarayının yerindəki içqala və s. mühüm<br />
tikililər XI-XII əsrlər dövrünə aiddir. İçərişəhərdə aparılan qazıntılar zamanı Abşeron<br />
üçün səciyyəvi olan yastı damlı, taxçalı, müxtəlif təsərrüfat ehtiyacları üçün quyular<br />
olan həyətli şəhər evi tipi aşkar edilmişdir. Bütün bu tikililər şəhər həyatının və onun<br />
iqtisadiyyatının inkişaf etdiyini göstərir.<br />
Bakının şəhərsalma strukturunun təşəkkül prosesinin davamı XIII-XIV əsrlərdə<br />
də izlənilir. Bu dövrdə şəhərin mərkəzi Qız qalasının ətrafı idi. Orta əsrin ən maraqlı<br />
memarlıq abidələrindən biri, uzun əsrlər boyu Bakı buxtasında su altında qalmış və<br />
keçən əsrin əvvəlində üzə çıxmış "Sualtı karvansara" deyilən bina da şəhərin ərazisinə<br />
daxil idi. Yerli əhali onu "bayıl daşları", yaxud "Səbayıl şəhəri"də adlandırırdı.<br />
Göründüyü kimi, o, XII əsrin sonlarında, Xəzərin səviyyəsi aşağı və buxtanın ərazisi<br />
quru olarkən tikilmişdir.<br />
Ehtimal ki, həmin imarət XIV əsrin əvvəllərində (1306-cı il) baş verən və sahilin<br />
bir hissəsinin çökməsinə, Xəzər dənizinin səviyyəsinin xeyli qalxmasına səbəb olan<br />
güclü zəlzələ nəticəsində su altında qalmışdır. Bakı yaxınlığındakı suya qərq olmuş<br />
Səbayıl şəhəri haqqında əfsanə və rəvayətlərdə bu fəlakətin mümkün ola bilən faktı<br />
əksini tapmışdır. Bakı buxtasındakı həmin sualtı imarətin adını bu diyarda olmuş bir<br />
sıra səyyahların, onun haqqında məlu matları dənizin bu və ya digər vaxtlarda<br />
səviyyəsinin dəyişilməsinin göstəricisi kimi toplayan tədqiqatçıların əsərlərində tapırıq.<br />
Lakin həmin tədqiqatçılardan heç biri onun nə vaxt və hansı məqsədlə tikildiyini<br />
müəyyənləşdirə bilməmişdir.<br />
1946 və 1962-ci illərdə aparılan arxeoloji tədqiqatlar sayəsində müəyyən<br />
edilmişdir ki, şirvanşah III Fəribürzün hakimiyyəti illərində Bakı buxtasında qala tipli<br />
imarət tikilmiş, yaxud bərpa edilmişdi. 51 Onun divarında tapılmış kitabədəki h.632<br />
(1234/5)-ci il tarixi tikintinin başa çatdığı vaxtı gös tərir və ölkənin monqollar tərəfindən<br />
istila olunduğu dövrə uyğun gəlir. Şərq müəlliflərinin məlu matına görə, monqollar<br />
əhalisi işğalçılara inadlı müqavimət göstərən Bakını uzun müddət ala bilməmişlər. 52<br />
Bakı mühasirəyə alınarkən buxtadakı istehkam mövcud olmuşdurmu, yoxsa, o,<br />
monqollar şəhəri alandan sonra tikilmişdir? Bu barədə hələlik dəqiq məlumat yoxdur.<br />
108
Change language