You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
I Pyotr İranın Qərbi Avropa ilə ipək ticarətini bütünlüklə Türkiyə-Aralıq dənizi<br />
yolundan Volqa-Xəzər yoluna keçirmək beləliklə, Os manlı imperiyasının ipək tranziti<br />
və ipək ticarətindən götürdüyü külli miqdarda gəliri onun əlindən almaq fikrinə<br />
düşmüşdü. Asiyadan Avropaya xam ipək (xamna) İran və Cənubi Qafqazdan keçən<br />
yollarla aparılırdı. I Pyotr özünün irimiqyaslı Şərq planlarını - Şərqlə, İran, Xivə,<br />
Buxara, əfsanəvi sərvətlər ölkəsi Hindistanla geniş ticarət aparmaq üçün şimal və cənub<br />
dənizlərinə çıxmaq siyasətini həyata keçirməyə tələsirdi. 31<br />
İrandakı ağır siyasi vəziyyətdən və Şirvanda iki dəfə Şamaxıya hücum edərək<br />
Abşeron kəndlərini viran qoymuş feodallar - müşkürlü Hacı Davudun və qazıqumuqlu<br />
Surxay xanın başçılıq etdikləri İran əleyhinə çıxışlardan istifadə edən I Pyotr Xəzər<br />
dənizinin qərb və cənub sahillərini ələ keçirmək üçün hərbi ekspedisiya təşkil etdi. Öz<br />
təcavüzünə haqq qazandırmaq və həmin ölkələrin əhalisinin gözündə onun qanuni<br />
olduğunu göstərmək üçün knyaz Dmitri Kantemir I Pyotrun göstərişi ilə İran və<br />
<strong>Azərbaycan</strong>ın Xəzəryanı vilayətlərində intişar edilmək məqsədilə bir sənəd<br />
quraşdırmışdı. 32<br />
1722-ci il iyunun 15-də Həştərxana gələn I Pyotr elə həmin gün fars, türk və<br />
<strong>Azərbaycan</strong> dillərində aşağıdakı məzmunda manifest dərc etdirdi: Ləzgi əmiri Davud<br />
bəy və qazıqumuq əmiri Surxay öz padşahlarına qarşı qiyam qaldırmış, 1712-ci ildə<br />
yürüş edərək Şamaxını tutmuş, əhalini qarət etmiş və ordakı rus tacirlərini qətlə yetirib,<br />
onların 400 000 tümənlik əmlakını talan etmişlər; Həştərxan qubernatorunun əvəz<br />
verilməsini tələb etməsinə və Pyotrun öz tərəfindən şahın yanına elçi göndərməsinə<br />
baxmayaraq, əvəz alınmamışdır. Şahın qiyamçıları cəzalandırmağa gücü<br />
çatmadığından ruslar özləri ora gələcəklər, hər kəs öz yerində dinc otursa, rus<br />
qoşunundan ona heç bir zərər, ziyan toxunmayacaqdır, həmin fəsadın iştirakçıları və<br />
evlərini qoyub qaçanlar isə hökmdarın qəzəbinə düçar olacaqlar. 33<br />
Manifestdə yürüşün əsl məqsədini ört-basdır etmək üçün rus qoşunlarının<br />
qanuni padşahlarına asi çıxmış qiyamçıları əzməkdə şah Hüseynə kömək etməyə<br />
gəldikləri göstərilirdi. Manifestdə qiyamçılara gizli və açıq şəkildə pul və ya ərzaqla<br />
kömək göstərənlər, yaxud onlara qoşulanlar hədələnirdi. 34<br />
Manifest qvardiya poruçiki A.Lopuxinlə birlikdə 30 çaparla Dərbəndə, Bakıya<br />
və Şamaxıya çatdırılmaq üçün Tərki şamxalına göndərildi. 35<br />
I Pyotr 1722-ci il iyulun 18-də quru ilə yola salınan 79 minlik süvari və 270 gəmi<br />
və qayıqda 22 min piyada və 5000 matrosdan ibarət böyük bir ordu ilə Dərbəndə doğru<br />
hərəkət etdi və iyulun 28-də Sulak yaxınlığında sahilə çıxdı. Pyotr ona müqavimət<br />
göstərənlərə amansızcasına divan tutdu, kəndləri qarət edib yandıraraq, əhalisini qırdı. 36<br />
1722-ci il avqustun 23-də çar qoşunları Dərbəndi döyüşsüz tutdular. Çar<br />
qoşunları şəhəri tutmazdan qabaq Dərbənd sultanı kömək üçün şah sarayına getdi. Elə<br />
həmin vaxt Bakının əsilzadələri, hərbi rəisləri, ərbabları, tacirləri və b. da şəhərin əhalisi<br />
adından şaha müraciət edərək, onun Pyotrun qoşunlarından müdafiə olunması üçün<br />
qoşun, silah və azuqə ilə kömək göstərməsini xahiş etmişdilər. Müqavimətin mənasız<br />
olduğunu görən sultan vəzifəsinin icraçısı, Dərbəndin naibi İmamqulu bəy ruhanilər və<br />
mötəbər şəxslərlə imperatoru şəhərdən kənarda qarşılayıb ixlas göstərdi və qalanın<br />
148
Change language