You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
müstəqilliyini ləğv etdikdən sonra da Şirvanşahlar nəslindən olan ayrı-ayrı şəxslərin<br />
bayrağı altına keçən Şirvan əhalisinin müqavimətini tam qıra bilməmişdi. Sonuncular<br />
Cənubi Dağıstana 8 sığınaraq <strong>Azərbaycan</strong>dakı işğalçılıq siyasətində onlardan istifadə<br />
edən Osmanlı Türkiyəsinin tərəfində çıxış etmək üçün fürsət gözləyirdilər. Müstəqillik<br />
meylləri sünni Şirvan zadəganlarının əksəriyyəti arasında güclü idi. Şirvan<br />
zadəganlarının sünni mənsubiyyəti və sünnipərəst meylləri şiəlik tərəfdarı olan və<br />
işğalçılıq cəhdləri Şirvanşahların torpaqlarına doğru tuşlanan qızılbaşlara və Səfəvi<br />
hökmdarlarına qarşı, bir növ, müxalifət təşkil edirdi.<br />
Səfəvilərlə Osmanlılar arasında hərbi əməliyyatlar yalnız 1555-ci ildə, Səfəvilər<br />
dövləti ilə Türkiyə sülh müqaviləsi bağladıqdan sonra dayandı. İyirmi ildən çox davam<br />
edən dinclik dövrü və <strong>Azərbaycan</strong>ın şimal və cənub vilayətlərinin Səfəvilər dövləti<br />
tərkibində birləşməsi ölkənin şəhərlərinin, o cümlədən Bakının sosial-iqtisadi həyatına<br />
əlverişli təsir göstərdi. Bakıda şəhər həyatının, Rus dövləti və digər ölkələrlə ticarətin<br />
inkişafı, ticarət karvansaralarının və digər binaların tikilməsi müşahidə edilir. Abdulla<br />
xan Ustaclı h.956 (1549)-cı ildə Şirvana bəylərbəyi təyin olunduqdan sonra Səfəvilər<br />
burada öz hakimiyyətlərini daha da möhkəmləndirdilər. 9<br />
Məhəmməd Xudabəndə (1577-1587) zamanında feodalların mərkəzdən<br />
ayrılmaq cəhdləri və araçəkiş mələri nəticəsində Səfəvilər dövlətinin zəifləməsi<br />
müşahidə olunur. Bununla yanaşı Osmanlı Türkiyəsi - xüsusilə Səfəvilərə qarşı bir sıra<br />
yürüşlər etmiş I Sultan Süleyman (1520-1556), II Səlim (1566-1574) və III Muradın<br />
(1574-1595) hakimiyyətləri dövründə gücləndi.<br />
1578-1580-ci illərdə odlu silahla, top və texnika ilə yaxşı silahlanmış 100 minlik<br />
türk ordusu Lala Mustafa paşanın başçılığı altında yenidən <strong>Azərbaycan</strong>a girərək Ərəşi,<br />
Qəbələni, Şamaxını, Bakını, Şabranı, Mahmudabadı, Salyanı və digər şəhərləri tutdu. 10<br />
Şirvana yürüşdə Lala Mustafa paşanı Şirvanşahlar nəslindən Bürhanəlinin oğlu, bu<br />
vaxta qədər Dağıstanda gizlənən Əbubəkr Mirzə müşayiət edirdi. Lala Mustafa paşa<br />
Şirvanı tutduqdan sonra Əbubəkr Bakının da daxil olduğu vilayətin valisi təyin etdi. 11<br />
Türk mənbələrinin verdiyi məlumata görə, Şirvan əhalisi orada qalmış<br />
qızılbaşları qırmışdır. 12<br />
Ehtimal ki, köçəri qızılbaş feodallarının ağır vergilərindən və zülmündən cana<br />
gəlmiş Şirvan əhalisi Osmanlıların gəlməsi ilə oturaq əhali üçün daha əlverişli şərait<br />
mövcud olan Şirvanşahlar dövlətinin keçmiş müstəqilliyinin bərpa ediləcəyinə ümid<br />
bəsləyirdi. Belə ki, Dərbənd sakinləri Os manlı ordusunun şəhərə hücumu ərəfəsində<br />
qiyam qaldıraraq 300 qızılbaşı öldürmüş, ş əhərin hakimi Çıraq xəlifəni həbs<br />
etmişdilər. 13<br />
Türkiyə - Səfəvi müharibələrinin ideoloji əsasını dini motivlər təşkil etsə də,<br />
Osmanlı Türkiyəsi əslində, Cənubi Qafqazın zəngin ölkələrini və <strong>Azərbaycan</strong>dan keçən<br />
tranzit ticarət-karvan yollarını ələ keçirməkdə maraqlı idi. Bundan başqa Türkiyə Bakı<br />
limanını tutmaqla Xəzər dənizinə çıxmağa cəhd göstərirdi. Türk sultanlarını<br />
<strong>Azərbaycan</strong>ı işğal etməyə sövq edən amillərdən biri də Şirvanın sərvətləri - nefti, duzu,<br />
ipəyi, pambığı və s. idi. 14<br />
Şirvanın işğalına zahirən Şirvanşahlar xanədanının bəzi nümayəndələrinin öz<br />
139
Change language