You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Şardenin sözlərinə görə hər sənətkar dükanından boniçe adı ilə on su (həmin vaxt bir<br />
abbası 18 suya bərabər idi - S.A.), sənətkarlıq məmulatı satan alverçi dükanından isə 20<br />
su (abbasıdan bir az çox - S.A.) vergi alınırdı. 93 Şardenin verdiyi xəbərə görə, bu vergi<br />
şaha xidmət edən, yəni karxanada işləyən sənətkarlara aid edilmirdi. 94 "Təzkirət<br />
əl-müluk"un məlumatları və V.Minorskinin tədqiqatları göstərir ki, boniçe dedikdə<br />
Divanın mədaxil cədvəlində əsnafdan toplanan ümumi məbləğin ayrı-ayrı sexlər və<br />
onların üzvləri arasında bölüşdürülən maddəsi nəzərdə tutulurdu. 95<br />
Sənətkarlıq sexlərinin hamısı şaha hər birinin qazancına görə bütün<br />
sənətkarlardan yığılan müvafiq miqdarda pul ödəyirdilər. 96 Ehtimal ki, boniçe Divana<br />
daxil olan vergilər cədvəlinin ayrıca maddəsi üzrə sexlərdən və əsnafdan, habelə hər bir<br />
sənətkar və alverçidən gəlirinə müvafiq olaraq siyahı ilə alınan pul kimi başa<br />
düşülməlidir.<br />
"Təzkirət əl-müluk"da boniçenin yığılması mərasimi belə təsvir edilir: ilk üç ay<br />
müddətində kələntər və naib bütün əsnafı bir yerə yığmaq üçün öz nümayəndəsini<br />
təyin edir və onları naibin evinə toplayırlar. 97 Naibin vəzifəsi əsnafa boniçe vergisinin<br />
məbləğini təyin etməkdir. "Naib qarşılıqlı razılaş ma əsasında hər bir əsnafa qanuna,<br />
haqqa, zəkaya, ölkənin adət və qaydalarına müvafiq boniçe təyin edir. Bu məqsədlə o,<br />
siyahı (timar) tutur, onu öz möhürü ilə təsdiqləyib kələntərin idarəsinə göndərir..." 98<br />
Bundan sonra vəzirin, kələntərin və müstövfinin möhürü ilə təsdiqlənmiş qəbz<br />
vasitəsilə dəftərə görə hər əsnafdan Divana çatacaq məbləğ (mütəvəccəhat-i divani)<br />
götürülüb hissələrə bölünür (həvalə və tühəssas); kələntər hər əsnaf daxilində boniçeyə<br />
görə onlardan təcih götürür və divanın vergi yığanları (mühəssil) müvafiq surətdə<br />
məbləği toplayırlar". 99<br />
Boniçe <strong>Azərbaycan</strong> şəhərlərində yayılmışdı. 100 Şəhər və kəndlərdə "tein" vergisi<br />
mövcud idi. Həmin vergiyə görə, xarici dövlətin səfirinə və onun məiyyətinə şəhərdə<br />
qaldığı müddət ərzində gündəlik xərc üçün müəyyən miqdarda pul yığılırdı. 101 Ehtimal<br />
ki, qonalqa kimi idi, lakin ondan pula yığılması ilə fərqlənirdi. Xan yol boyu səfirə<br />
mənzil tutmaq və gəldiyi hər yeni yerdə tein toplamaq üçün mehmandarı ona qoşurdu.<br />
Yezuit missioneri (XVII) Talışda səfirin yaxınlaş ması şayiəsi yayılan kimi evləri tərk<br />
olunmuş kəndi təsvir edir. Əhali tein verməkdən yaxa qurtarmaq üçün əmlakı ilə<br />
birlikdə qaçıb gizlənir. Lakin bir neçə nəfər yaxalanır və mehmandar onların<br />
zopalanmasını əmr edir. 102<br />
XVII əsrin sonlarından və XVIII əsrin əvvəllərində feodal istismarının<br />
güclənməsi və yerli hakimlərin özbaşınalığı ilə əlaqədar vergilərin ümumi artması<br />
müşahidə olunur. 103 Vergi və mükəlləfiyyətlərin ağırlığı feodalların və maliyyə<br />
məmurlarının zorakılığı və özbaşınalığı nəticəsində artırdı. Saysız vergi və<br />
mükəlləfiyyətlər şəhərin və ətraf kəndlərin əhalisinin çiyninə ağır yük kimi düşərək<br />
cəmiyyətin məhsuldar qüvvələrini sarsıdır, ölkənin iqtisadiyyatını dağıdırdı.<br />
Bakı qalasındakı Cümə məscidinin minarəsinin özülünə qoyulmuş daşda həkk<br />
Naib - kələntərin müavini və köməkçisi<br />
195
Change language